Đề Trắc nghiệm Cảm hoài- Kết nối tri thức (Kết Nối Tri Thức)

Bài thơ được sáng tác trong giai đoạn cuối nhà Trần, đầu nhà Hậu Trần, khi đất nước đối mặt với sự suy yếu nội bộ và cuộc xâm lược của nhà Minh. Bối cảnh loạn lạc, mất nước là nguồn cảm hứng chính cho nỗi 'cảm hoài'.

'Cảm hoài' (感懷) là bày tỏ nỗi lòng, nỗi niềm chất chứa trong lòng, thường là về thời thế, về sự nghiệp, về bản thân trước hoàn cảnh. Đáp án 'Nỗi lòng hoài cảm' thể hiện đúng sắc thái này.

Hai câu thơ nhấn mạnh sự phụ thuộc của người anh hùng vào thời thế ('Thời lai' - th???i đến, 'Vận khứ' - vận đi). Dù là 'đại trượng phu' (người có chí lớn) nhưng nếu thời vận không thuận lợi thì cũng đành chịu bất lực, không thể làm gì được.

Đây là những hình ảnh mang tính ước lệ, kì vĩ, thể hiện chí khí và khát vọng phi thường của người anh hùng, muốn gánh vác những việc lớn lao, xoay chuyển càn khôn để cứu vãn tình thế nguy cấp của đất nước.

Hai câu này sử dụng phép đối rất chỉnh: 'Trí chủ' đối với 'Báo quân thù hận', 'hà tằng cam phục nhục' (há chịu cúi đầu chịu nhục) đối với 'vị thù đầu' (chưa báo được thù). Phép đối làm nổi bật chí khí không chịu khuất phục và nỗi đau chưa trả được nợ nước thù nhà.

Nỗi 'ẩm hận đa' là nỗi uất hận chất chứa trong lòng, không thể nói ra hết. Nỗi hận này không chỉ là thù nhà (cha bị giết oan) mà quan trọng hơn là thù nước chưa trả, chí lớn cứu nước chưa thành trong bối cảnh thời thế không thuận lợi và bản thân đã già.

Hình ảnh 'mài gươm dưới nguyệt' (thường được hiểu là nằm trong câu 'Mài gươm dưới nguyệt trăng bao độ', dù không có trong bản Hán Nôm phổ biến, nhưng là một điển tích/ý thơ quen thuộc gắn với Đặng Dung) gợi lên sự chuẩn bị, rèn luyện không ngừng nghỉ ngay cả trong đêm khuya, thể hiện lòng quyết tâm, ý chí chiến đấu và sự trăn trở vì nghiệp lớn chưa thành.

Hai câu kết bày tỏ sự nuối tiếc, xót xa cay đắng khi những hoài bão về công danh, sự nghiệp, vinh quang cứu nước đã không thành hiện thực, chỉ còn là lời hẹn thề dang dở. Tâm trạng chủ đạo là sự bất lực, tiếc nuối và bi phẫn.

Bài thơ bắt đầu bằng nỗi cảm thán về thời thế và thân phận (đề), đi sâu vào nỗi uất hận, chí khí chưa thành (thực, luận), và kết thúc bằng sự nuối tiếc, bi phẫn tột cùng khi công danh sự nghiệp tan vỡ (kết). Mạch cảm xúc là sự dâng trào của nỗi bi tráng, uất hận, rồi lắng đọng trong sự nuối tiếc, bất lực.

Tính 'bi tráng' được tạo nên từ sự kết hợp giữa yếu tố bi kịch (chí lớn không thành, thất bại, nuối tiếc) và yếu tố tráng lệ, hào hùng (chí khí phi thường, khát vọng cứu nước, hình ảnh vũ trụ kì vĩ). Sự đối lập này tạo nên âm hưởng vừa đau thương, vừa mạnh mẽ.

Nỗi 'cảm hoài' của Đặng Dung không chỉ là sự buồn bã, bất mãn đơn thuần mà còn là nỗi uất hận, bi phẫn của một người anh hùng có thật, đã chiến đấu hết mình nhưng thất bại do thời thế, chí lớn cứu nước chưa thành. Nỗi đau này gắn liền với trách nhiệm cá nhân và vận mệnh dân tộc.

Từ 'luống' (徒) trong Hán văn có nghĩa là vô ích, uổng công, hoài phí. Nó nhấn mạnh sự dang dở, không thành hiện thực của những lời hẹn thề về vinh quang, làm cho nỗi nuối tiếc và cay đắng càng sâu sắc hơn.

Câu 'Trí chủ hà tằng cam phục nhục' (Dốc lòng thờ chúa há chịu cúi đầu chịu nhục) thể hiện trực tiếp ý chí không khuất phục, không cam chịu làm nô lệ, dù trong hoàn cảnh khó khăn nhất. Đây là biểu hiện rõ nhất của sự không cam chịu.

Trong câu thơ này, 'đầu' (頭) không chỉ đơn thuần là cái đầu mà mang nghĩa hoán dụ, chỉ chung mối thù, đặc biệt là thù nhà (cha bị Trần Ngỗi giết oan) và thù nước (mất nước vào tay nhà Minh). Tác giả chưa báo được cả hai mối thù này.

Tính hiện thực của bài thơ không chỉ ở việc phản ánh bối cảnh lịch sử loạn lạc có thật mà còn ở việc thể hiện trực diện nỗi đau, bi kịch của một con người cụ thể (Đặng Dung) trước sự thất bại của sự nghiệp cứu nước, khác với sự ước lệ, lãng mạn hóa hoàn toàn.

Hai câu luận thể hiện chí khí, khát vọng lớn lao, phi thường của người anh hùng. Hai câu thực thể hiện ý chí không cam chịu khuất phục và nỗi đau vì chưa báo được thù. Hai cặp câu này bổ sung cho nhau, thể hiện bản lĩnh và bi kịch của người anh hùng: có chí lớn, có ý chí nhưng chưa thực hiện được nghiệp lớn và trả được thù.

Cả hai bài thơ đều là những tác phẩm của người anh hùng thời loạn, cùng bày tỏ nỗi lòng (hoài cảm, thuật hoài) về chí khí làm trai, về sự nghiệp phụng sự đất nước. Cả hai đều thể hiện khát vọng và bản lĩnh của người quân tử trong thời cuộc.

Trong cấu trúc của thơ thất ngôn bát cú Đường luật, hai câu luận (câu 5 và 6) thường có vai trò chuyển tiếp, mở rộng ý hoặc suy ngẫm sâu sắc hơn về vấn đề đã được đặt ra ở hai câu đề (giới thiệu) và hai câu thực (phân tích, làm rõ).

Phong cách cổ điển trong thơ trung đại thường thể hiện qua việc tuân thủ niêm luật, đối, vần chặt chẽ của thể thơ Đường luật; sử dụng điển tích, điển cố, hình ảnh ước lệ; giọng điệu trang trọng, hàm súc. Việc sử dụng ngôn ngữ đời thường, gần gũi là đặc điểm của phong cách hiện đại hoặc một số thể loại dân gian, không phải cổ điển.

Bài thơ là tiếng lòng của Đặng Dung, khắc họa ông là một người anh hùng có khí phách lớn lao, mang trong mình chí hướng cứu nước, trọng danh dự, nhưng lại phải đối mặt với bi kịch của thời thế, không thực hiện được hoài bão, dẫn đến nỗi uất hận và nuối tiếc sâu sắc.

Câu thơ này nhấn mạnh rằng ngay cả người tài giỏi ('đại trượng phu') cũng bị chi phối bởi 'vận khứ' (thời vận đã qua). Điều này phản ánh một quan niệm cho rằng cá nhân, dù có tài năng đến đâu, cũng khó lòng xoay chuyển được tình thế nếu thời cuộc không thuận lợi, thể hiện sự chi phối của yếu tố khách quan (thời vận, số mệnh) đối với sự thành bại của con người.

Câu 'Trí chủ hà tằng cam phục nhục' (Dốc lòng thờ chúa há chịu cúi đầu chịu nhục) khẳng định một cách mạnh mẽ rằng tác giả (và người anh hùng) không bao giờ chấp nhận sự 'phục nhục', tức là không bao giờ chịu khuất phục, làm nô lệ. Thái độ là kiên quyết khước từ, xem đó là điều sỉ nhục.

'Giang hải' ở đây là không gian rộng lớn, thường gắn liền với chiến trận, chinh phục, sự nghiệp lẫy lừng. 'Giang hải vinh quang' có thể hiểu là vinh quang trên chiến trường, vẫy vùng nơi sông biển để giành lại độc lập, dựng xây đất nước. Việc 'luống hẹn thề' trên không gian này cho thấy sự nghiệp cứu nước, giành lại non sông đã không thành.

Trong khi nhiều kẻ sĩ bất mãn chỉ đơn thuần than thở về thời cuộc, về việc không được trọng dụng và chọn lối sống ẩn dật, nỗi 'cảm hoài' của Đặng Dung là sự uất hận của một người đã dấn thân vào cuộc chiến, đã chiến đấu đến cùng nhưng thất bại. Nỗi đau của ông là nỗi đau của sự dang dở, của chí lớn chưa thành trong bối cảnh mất nước, chứ không phải nỗi buồn của người đứng ngoài cuộc.

Câu thơ này thể hiện sự quan tâm, chăm lo của người tướng cho binh sĩ ('túc thực' - no đủ) và mối quan hệ gắn bó, keo sơn như anh em ('giai huynh đệ'). Điều này cho thấy Đặng Dung là một vị tướng có lòng nhân hậu, được quân sĩ yêu mến, kính trọng.

Thơ trữ tình yêu nước thời trung đại thường mang âm hưởng hào hùng, bi tráng, thể hiện chí khí của người quân tử, sử dụng ngôn ngữ trang trọng, hình ảnh kì vĩ, ước lệ và tuân thủ niêm luật chặt chẽ của thể thơ Đường luật. 'Cảm hoài' hội tụ đầy đủ những đặc điểm này.

'Đan tâm' là tấm lòng son sắt, trung thành, ở đây là với vua, với nước. 'Vị báo sầu' là chưa báo được mối sầu (thù). Câu thơ thể hiện sự dằn vặt tột cùng của người anh hùng khi tấm lòng trung hiếu, son sắt vẫn còn nguyên vẹn nhưng lại bất lực, chưa thể thực hiện được nghĩa vụ báo thù cho nước, cho cha, khiến ông cảm thấy hổ thẹn, đau đớn.

Dù cha bị Trần Ngỗi (người tiền nhiệm của Trần Quý Khoáng) giết oan, Đặng Dung vẫn gạt thù riêng sang một bên để tiếp tục phò tá nhà Hậu Trần chống giặc Minh. Điều này thể hiện tấm lòng vì nghĩa lớn, đặt lợi ích quốc gia lên trên thù hằn cá nhân, một phẩm chất cao đẹp của người anh hùng.

Đoạn thơ này (từ câu 3 đến câu 6, tức hai câu thực và hai câu luận) đi sâu vào việc khắc họa chí khí, bản lĩnh phi thường (không chịu khuất nhục, khát vọng gánh vác việc lớn) và đồng thời là nỗi uất hận, bi kịch của người anh hùng khi chí lớn chưa thành, thù chưa báo.

Bài thơ không chỉ là tiếng than thở cá nhân mà còn là lời khẳng định về chí khí bất khuất, tấm lòng son sắt với đất nước của người anh hùng, đồng thời bày tỏ nỗi đau, sự bất lực trước bi kịch thời thế khiến hoài bão cứu nước không thành. Thông điệp chính là sự kết hợp giữa chí khí anh hùng và bi kịch thời đại.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về bối cảnh sáng tác, liên quan đến giai đoạn lịch sử cụ thể mà tác giả sống và chiến đấu.

Câu hỏi kiểm tra vai trò chính của tác giả trong lịch sử, làm nền tảng để hiểu tâm thế người anh hùng thất thế trong bài thơ.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về thể loại thơ Đường luật, giúp phân tích cấu trúc và niêm luật của bài thơ.

Câu hỏi kiểm tra cấu trúc và chức năng của phần đề trong thơ Đường luật, áp dụng vào bài thơ cụ thể.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa biểu tượng của các hình ảnh trong thơ, thể hiện chí khí và khát vọng của nhân vật trữ tình.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về đặc trưng thi pháp của thơ Đường luật (phép đối) và vai trò của nó trong việc biểu đạt ý tứ.

Câu hỏi yêu cầu xác định cảm xúc, tâm thế bao trùm của người viết được thể hiện qua bài thơ.

Câu hỏi yêu cầu phân tích sự đối lập giữa mong muốn chủ quan và hoàn cảnh khách quan được thể hiện trong bài thơ.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa biểu tượng của một hình ảnh cụ thể, liên hệ với phẩm chất và tâm trạng của nhân vật.

Câu hỏi yêu cầu phân tích quan điểm, triết lý sống được thể hiện qua hai câu thơ cụ thể, đặc biệt nhấn mạnh sự tương quan giữa tài năng và thời vận.

Câu hỏi yêu cầu phân tích chiều sâu của cảm xúc, kết nối tâm trạng cá nhân với vận mệnh dân tộc, thể hiện tính chất sử thi của bài thơ.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh 'đầu bạc' trong ngữ cảnh bài thơ, liên hệ với thời gian trôi đi và sự nghiệp chưa thành.

Câu hỏi yêu cầu nhận diện và phân tích trực tiếp cảm xúc được thể hiện ở hai câu cuối, nơi nỗi uất hận và khát vọng được bộc lộ rõ nhất.

Câu hỏi yêu cầu phân tích sự kết hợp các yếu tố nghệ thuật và nội dung tạo nên tính chất bi tráng (vừa hùng tráng, vừa đau thương, bi ai).

Câu hỏi yêu cầu vận dụng kiến thức liên văn bản (so sánh), phân tích điểm khác biệt cốt lõi trong tâm thế người anh hùng ở các thời kỳ khác nhau.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa của hai câu thơ cụ thể (bản dịch), liên hệ với tình hình đất nước và mong muốn của người viết.

Câu hỏi yêu cầu suy luận, phân tích nguyên nhân dẫn đến tâm trạng của tác giả dựa trên các chi tiết trong bài thơ và bối cảnh lịch sử.

Câu hỏi yêu cầu đánh giá tính độc đáo của bài thơ, so sánh với các tác phẩm khác để thấy nét riêng trong cách xây dựng hình tượng nhân vật.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về điển tích, điển cố được sử dụng trong thơ trung đại, giúp hiểu sâu hơn ý nghĩa của câu thơ.

Câu hỏi yêu cầu phân tích tác dụng nghệ thuật của việc sử dụng các hình ảnh khoa trương, mang tính sử thi, liên hệ với việc biểu đạt chí khí của nhân vật.

Câu hỏi yêu cầu phân tích tâm trạng cuối bài, rút ra nhận xét về phẩm chất, tinh thần của tác giả dù đang trong hoàn cảnh khó khăn nhất.

Câu hỏi dạng phủ định, yêu cầu xác định đặc điểm không có trong bài thơ để phân biệt với các đặc điểm có thật.

Câu hỏi yêu cầu tổng hợp, đánh giá phẩm chất của tác giả dựa trên nội dung và cảm xúc được thể hiện trong bài thơ.

Câu hỏi yêu cầu khái quát hóa, liên hệ tâm trạng cá nhân với tâm trạng chung của một tầng lớp xã hội trong bối cảnh lịch sử cụ thể.

Câu hỏi yêu cầu phân tích hàm ý mỉa mai, chua chát trong câu thơ khi tác giả đối lập sự thành công 'dễ dàng' của những người bình thường 'gặp thời' với sự thất bại của bản thân người anh hùng 'vận hết'.

Câu hỏi kiểm tra ý nghĩa của từ Hán Việt trong nhan đề, giúp hiểu đúng chủ đề bài thơ.

Câu hỏi yêu cầu xác định giai đoạn văn học dựa trên nội dung, chủ đề và tâm thế được thể hiện trong bài thơ (thời kỳ đất nước có nhiều biến động, chiến tranh, xuất hiện nhiều tác phẩm thể hiện khí phách dân tộc và tâm trạng người anh hùng).

Câu hỏi yêu cầu áp dụng kỹ năng phân tích, đánh giá, lựa chọn yếu tố nghệ thuật và nội dung quan trọng nhất để làm nổi bật giá trị của bài thơ.

Câu hỏi yêu cầu xác định câu thơ cụ thể thể hiện trực tiếp tâm trạng day dứt, không chấp nhận hoàn cảnh.

Câu hỏi yêu cầu đánh giá tổng thể giá trị và vị trí của tác phẩm trong dòng chảy văn học dân tộc.

Bài thơ 'Cảm hoài' được sáng tác trong bối cảnh nhà Hậu Trần đang suy yếu và phải chống lại cuộc xâm lược của nhà Minh, một giai đoạn đầy biến động và thất bại. Bối cảnh này trực tiếp tạo nên tâm trạng bi tráng, uất hận của tác giả.

Đặng Dung là một tướng lĩnh kiên cường và trung thành của nhà Hậu Trần. Ông cùng cha (Đặng Tất) và các tướng lĩnh khác đã chiến đấu đến cùng chống lại quân Minh. Ông không đầu hàng mà chọn cách tuẫn tiết để giữ trọn khí tiết.

Bài thơ được viết theo thể Thất ngôn bát cú Đường luật. Đây là thể thơ có quy cách chặt chẽ về niêm, luật, đối, vần, thường được sử dụng để diễn tả những suy tư, cảm xúc sâu sắc, mang tính khái quát cao, phù hợp với phong cách cổ điển, trang trọng của bài thơ.

'Cảm hoài' có nghĩa là cảm xúc về quá khứ, về những điều đã qua, thường là sự nuối tiếc, hoài niệm về một thời vàng son hoặc những ước vọng chưa thành. Nhan đề này báo hiệu bài thơ sẽ là dòng chảy cảm xúc buồn bã, tiếc nuối, uất hận của tác giả trước thời cuộc và số phận cá nhân.

Hai câu đề mở đầu bài thơ bằng việc đặt con người (ta - đã già) vào không gian (trời đất rộng lớn) và thời gian (thời cuộc rối ren). Sự đối lập giữa cái 'già' của con người và sự 'rộng lớn' của trời đất cùng với 'thời cuộc rối ren' tạo nên cảm giác bất lực, ngậm ngùi trước gánh nặng non sông khi bản thân đã suy yếu.

Trong văn học cổ điển, 'càn khôn' và 'nhật nguyệt' thường là những hình ảnh vũ trụ kỳ vĩ, biểu trưng cho quy luật tự nhiên, sự vĩnh hằng hoặc những điều lớn lao, phi thường. Việc sử dụng các hình ảnh này giúp nâng tầm vóc của nhân vật trữ tình và chí khí của họ lên ngang tầm vũ trụ.

Hai câu thơ sử dụng phép đối rất chỉnh: 'Gặp thời loạn' đối với 'Lỡ vận', 'mới biết tài ghê gớm' đối với 'chỉ thêm uất hận nhiều'. Phép đối này làm nổi bật sự tương phản nghiệt ngã giữa tài năng, chí khí anh hùng (đáng lẽ phải 'ghê gớm' khi 'gặp thời loạn') và thực tế phũ phàng ('lỡ vận' nên chỉ còn lại 'uất hận nhiều').

Nỗi uất hận của Đặng Dung không chỉ là nỗi buồn cá nhân. Nó bắt nguồn từ việc ông nhận thấy tài năng, chí khí của mình không có cơ hội phát huy để cứu nước, cứu dân trong lúc 'thời loạn', do 'lỡ vận' (thời thế không thuận lợi, hoặc bị nghi kỵ, không được trọng dụng).

Câu 'Công danh cái thế thẹn chưa xong' thể hiện khát vọng lập nên công danh lẫy lừng, 'cái thế' (áp đảo đời) nhưng lại 'thẹn chưa xong' vì chưa thực hiện được. Câu 'Gươm mài bóng nguyệt đã bao lần' là hành động cụ thể, lặp đi lặp lại, biểu thị sự chuẩn bị sẵn sàng, nỗ lực không ngừng nghỉ cho sự nghiệp, cho thấy ý chí kiên cường của người anh hùng.

Hình ảnh này kết hợp giữa vật sắc nhọn, biểu tượng của chiến tranh, ý chí chiến đấu ('gươm mài') với ánh trăng ('bóng nguyệt') - thường gợi vẻ đẹp lãng mạn, cô đơn, cao khiết. Sự kết hợp này khắc họa người anh hùng có ý chí chiến đấu mạnh mẽ, kiên trì (mài gươm), nhưng lại trong hoàn cảnh cô đơn, lặng lẽ ('bóng nguyệt'), cho thấy sự chuẩn bị trong âm thầm, chưa có cơ hội ra trận, hoặc sự đơn độc trên con đường sự nghiệp. Nó gợi lên vẻ đẹp bi tráng.

Hai câu kết nhìn nhận lại toàn bộ 'việc đời' với sự bất lực ('bấy nhẽ nên chăng cả' - mọi việc dường như đều không thành, đều lỡ làng). Điều này dẫn đến sự trầm trọng thêm của nỗi 'cảm hoài', biến thành 'ngậm ngùi' - một cảm xúc buồn bã, tiếc nuối, uất hận dồn nén. Đây là sự tổng kết về thất bại của sự nghiệp và nỗi đau cá nhân trước thời cuộc.

'Nên chăng' ở đây không có nghĩa là 'có nên hay không nên' mà là 'thành hay không thành', 'được hay không được'. 'Nên chăng cả' diễn tả cảm giác mọi nỗ lực, mọi việc đều dở dang, không đi đến đâu, đều 'lỡ làng'. Nó thể hi??n cái nhìn bi quan, bất lực của tác giả trước sự đổ vỡ của sự nghiệp cứu nước.

Bài thơ sử dụng nhiều hình ảnh mang tầm vóc vũ trụ ('càn khôn', 'nhật nguyệt'), kết hợp với các chi tiết cụ thể, giàu sức biểu cảm ('gươm mài bóng nguyệt', 'đầu đã bạc'). Ngôn từ cô đọng, hàm súc, giàu chất suy tư và cảm xúc. Điều này tạo nên phong cách bi tráng, hào hùng nhưng cũng đầy uẩn ức.

Xuyên suốt bài thơ là nỗi lòng của người anh hùng thất thế: có tài, có chí lớn nhưng không gặp thời, sự nghiệp dang dở. Điều này tạo nên tâm trạng uất hận, ngậm ngùi, tiếc nuối nhưng vẫn giữ khí phách hào hùng, không cam chịu. Đây là sự kết hợp giữa bi kịch cá nhân và bi kịch dân tộc, tạo nên âm hưởng bi tráng.

Văn học yêu nước trung đại thường gắn liền với lý tưởng 'trung quân ái quốc', đề cao chí làm trai, khao khát lập công danh giúp nước. Bài thơ 'Cảm hoài' thể hiện rõ điều này qua chí lớn 'cái thế', khát vọng 'công danh' gắn với việc cứu nước, dù gặp thất bại vẫn giữ khí tiết anh hùng. Âm hưởng bi tráng cũng là đặc trưng khi lý tưởng cao đẹp va chạm với thực tế phũ phàng.

'Thời' (thời cuộc, thời thế) là bối cảnh khách quan (loạn lạc), đáng lẽ là cơ hội để người có tài thể hiện ('mới biết tài ghê gớm'). Nhưng 'vận' (vận mệnh, thời vận) lại 'lỡ', tức là yếu tố chủ quan (tài năng, chí khí) không gặp được điều kiện khách quan thuận lợi (không được trọng dụng, bị nghi kỵ,...) hoặc do vận mệnh đen đủi. Hai yếu tố này đối lập, tạo nên bi kịch: có tài trong thời cần tài, nhưng lại 'lỡ vận', không thể phát huy, dẫn đến uất hận.

Một người bình thường khi thất bại có thể buồn bã, chán nản. Nhưng Đặng Dung 'thẹn' vì chưa lập được 'công danh cái thế' (công danh lẫy lừng, áp đảo đời). Nỗi thẹn này không phải vì thất bại cá nhân, mà vì chưa hoàn thành được sứ mệnh lớn lao với đất nước, chưa xứng với chí khí anh hùng. Điều này cho thấy ông là người có lý tưởng cao cả, luôn đặt sự nghiệp chung lên trên hết và có lòng tự trọng rất lớn.

Đây là một motif quen thuộc trong thơ ca yêu nước trung đại, diễn tả bi kịch của người anh hùng: thời gian trôi đi, tuổi xuân và sức lực suy giảm ('đầu đã bạc') trong khi sự nghiệp lớn nhất ('Quốc thù vị báo') vẫn chưa hoàn thành. Nó thể hiện nỗi đau đớn, uất hận vì bất lực trước vận nước, vì lý tưởng chưa thành hiện thực khi tuổi già ập đến.

Câu 'Gươm mài bóng nguyệt đã bao lần' thể hiện chí khí, sự chuẩn bị cho hành động anh hùng ('gươm mài'). Tuy nhiên, hành động này lại diễn ra trong cô đơn, âm thầm ('bóng nguyệt') và lặp đi lặp lại ('đã bao lần') mà chưa có cơ hội thực sự chiến đấu, thể hiện bi kịch của người có tài nhưng không gặp thời, không được dụng võ.

Bài thơ đầy ắp những cảm xúc mạnh mẽ như uất hận, ngậm ngùi, tiếc nuối (bi), nhưng đồng thời vẫn thể hiện được khí phách, chí lớn, sự kiên cường của người anh hùng (tráng). Sự kết hợp này tạo nên âm hưởng bi tráng - đặc trưng của những tác phẩm viết về người anh hùng trong hoàn cảnh thất bại nhưng vẫn giữ vững phẩm chất.

Ngoài việc 'lỡ vận' không được trọng dụng, nỗi uất hận của Đặng Dung còn có thể bắt nguồn từ cái chết oan khuất của cha mình (Đặng Tất) dưới tay Giản Định Đế. Mối thù nhà chồng chất với thù nước khiến nỗi đau càng thêm sâu sắc.

Cả hai cặp câu thơ đều diễn tả nỗi đau đớn, uất hận của người anh hùng khi tài năng và chí lớn không thể phát huy để hoàn thành sự nghiệp cứu nước ('thù nước chưa báo') do những yếu tố khách quan ('lỡ vận', thời gian trôi đi khiến 'đầu đã bạc').

Bài thơ có giá trị cao về cả nội dung và nghệ thuật. Về nội dung, nó khắc họa thành công bi kịch và khí phách của người anh hùng yêu nước trong thời loạn. Về nghệ thuật, nó thể hiện tài năng của Đặng Dung trong việc sử dụng thể thơ Đường luật, ngôn từ và hình ảnh để bộc lộ cảm xúc sâu sắc.

'Đầu đã bạc' vừa là nghĩa tả thực về sự già đi của tác giả sau những năm tháng gian khổ, vừa là nghĩa biểu tượng cho thời gian trôi qua, tuổi xuân đã hết. Nó nhấn mạnh sự nghiệt ngã của thời gian khi lý tưởng chưa thành hiện thực, gợi cảm giác nuối tiếc, xót xa.

Không gian 'trời đất rộng lớn' (tầm vóc vũ trụ) đối lập với sự 'già yếu' và đơn độc ('ta') của con người. Sự tương phản này làm nổi bật sự nhỏ bé, bất lực của cá nhân trước gánh nặng non sông rộng lớn và biến động của thời cuộc. Nó nhấn mạnh nỗi ngậm ngùi, uất hận vì không còn đủ sức gánh vác trách nhiệm lớn lao.

Bài thơ là tiếng lòng của người anh hùng Đặng Dung, bộc lộ nỗi uất hận, ngậm ngùi, tiếc nuối vì tài năng và chí lớn không gặp thời để cứu nước, dù đã nỗ lực hết mình và vẫn giữ vững khí phách hào hùng.

Câu 'uất hận nhiều' diễn tả cảm xúc trực tiếp, mạnh mẽ, phẫn nộ vì sự bất công của số phận. Câu 'ngậm ngùi' diễn tả cảm xúc dồn nén, lắng sâu, là sự tổng hòa của buồn, tiếc, uất hận, thể hiện nỗi đau đã được suy tư, chiêm nghiệm. Từ 'thêm chỉ' trong câu kết cho thấy nỗi 'cảm hoài' ban đầu (ở nhan đề) đã được gia tăng mức độ thành 'ngậm ngùi' sau khi nhìn nhận lại toàn bộ 'việc đời'.

Hành động tuẫn tiết là biểu hiện cao nhất của khí tiết, lòng trung thành và ý chí không chịu khuất phục trước kẻ thù. Điều này khẳng định phẩm chất anh hùng, bất khuất của Đặng Dung, dù thất bại vẫn giữ trọn danh dự và lòng yêu nước.

Cả hai bài thơ đều là 'hoài' (bộc lộ nỗi lòng, chí khí). Phạm Ngũ Lão 'hoài' trong thời kỳ thịnh trị (nhà Trần), thể hiện chí làm trai, khát vọng lập công danh, dẹp giặc, còn nuối tiếc vì chưa đạt được đến độ hoàn mỹ. Đặng Dung 'hoài' trong thời loạn lạc, thất bại, thể hiện nỗi uất hận vì chí lớn không thành. Điểm chung là đều bộc lộ chí làm trai, khát vọng cống hiến cho đất nước và nỗi 'hoài' (chưa trọn vẹn lý tưởng).

Việc học bài thơ giúp học sinh hiểu thêm về một giai đoạn lịch sử bi tráng, về cuộc đời và tâm sự của một nhân vật lịch sử - văn hóa tiêu biểu (Đặng Dung), từ đó cảm nhận được vẻ đẹp của văn học yêu nước trung đại, đặc biệt là bi kịch và khí phách của người anh hùng thất thế. Đồng thời, bài thơ cũng là dịp để rèn luyện kỹ năng đọc hiểu thơ cổ, phân tích các yếu tố nghệ thuật và nội dung sâu sắc.

Bài thơ "Cảm hoài" được sáng tác trong giai đoạn nhà Hậu Trần suy vong, khi Đặng Dung cùng các tướng lĩnh khác chiến đấu chống lại cuộc xâm lược của nhà Minh (đầu thế kỷ 15). Bối cảnh này là nguyên nhân sâu xa tạo nên tâm trạng "cảm hoài" (cảm xúc trước thời cuộc) của tác giả.

Nhan đề "Cảm hoài" (感懷) có nghĩa là cảm xúc và suy nghĩ về thời cuộc. Nó không chỉ đơn thuần là nhớ về quá khứ hay than thở về số phận cá nhân, mà là những trăn trở, u uất, tiếc nuối của tác giả trước vận mệnh đất nước, sự nghiệp dở dang và chí lớn không thành trong bối cảnh loạn lạc.

Hai câu đề tạo ra sự tương phản. Câu đầu nói về thế sự rối ren, trôi nổi ("du du") và sự bất lực của con người khi tuổi đã già ("nại lão hà"). Câu sau nói về sự bao la, vô cùng của trời đất ("vô cùng thiên địa") như nuốt trọn ("nhập hàm") những tiếng ca, tiếng thở than của con người. Sự tương phản này làm nổi bật sự nhỏ bé, bất lực của cá nhân trước những biến động lớn lao của thời cuộc và vũ trụ.

Hình ảnh "mài gươm dưới nguyệt" (nằm trong câu thơ sau trong bài thơ gốc, nhưng câu hỏi này dùng nó để phân tích tâm thế người anh hùng thất thế như trong câu thực) là hình ảnh ẩn dụ. Mài gươm là hành động chuẩn bị cho chiến đấu, thể hiện ý chí hành động, khát vọng báo đền. Dưới ánh trăng gợi không gian tĩnh lặng, cô đơn, thời gian đêm khuya - thời điểm suy tư. Hình ảnh này thể hiện ý chí, hoài bão vẫn còn đó, nhưng lại trong hoàn cảnh cô độc, thời thế không cho phép, dẫn đến sự uất hận, dang dở.

Hai câu thực sử dụng phép đối rất chỉnh: "Thời lai" đối với "Vận khứ", "đồ điếu" đối với "anh hùng", "thành công dị" đối với "thất chí đa". Phép đối này làm nổi bật sự trớ trêu, bất công của số phận: khi gặp thời (Thời lai), ngay cả người bình thường (đồ điếu - chỉ những người làm nghề thấp kém như mổ lợn, câu cá, ý nói người không có tài năng đặc biệt) cũng dễ dàng thành công; ngược lại, khi lỡ vận (Vận khứ), người anh hùng tài ba lại phải ôm nhiều uất hận, chí lớn không thành. Phép đối nhấn mạnh sự nghiệt ngã của thời thế đối với người tài.

Hai hình ảnh này (thường nằm ở câu luận trong bài thơ đầy đủ, mặc dù đoạn trích KNTT không có) là những hình ảnh mang tầm vóc vũ trụ, thể hiện khát vọng phi thường, chí khí muốn làm những việc lớn lao, kinh thiên động địa để cứu nước, xoay chuyển càn khôn của người anh hùng. Dù thực tế khắc nghiệt, chí khí ấy vẫn còn nguyên vẹn.

Nỗi uất hận của Đặng Dung không chỉ là sự thất bại cá nhân mà chủ yếu là do chí lớn cứu nước, báo thù cho dân tộc và cả thù nhà (cha ông bị giết oan) không thực hiện được do thời thế không thuận lợi và vận mệnh nghiệt ngã. Ông có tài, có chí nhưng không gặp thời, dẫn đến sự nghiệp dang dở.

Hai câu kết tạo ra sự đối lập giữa khát vọng và thực tế nghiệt ngã. "Quốc thù vị báo" (thù nước chưa trả) đối lập với "thân hiềm lão" (thân đã ngại già) - ý chí còn mạnh mẽ nhưng tuổi tác đã cao. "Thì thế gian nan" (thời thế gian nan) đối lập với "sự diệc đa" (việc cũng nhiều) - hoàn cảnh khó khăn chồng chất nhưng lại có quá nhiều việc cần phải làm mà sức lực có hạn. Sự đối lập này tô đậm bi kịch của người anh hùng tài ba, đầy trách nhiệm nhưng bị hoàn cảnh trói buộc.

Bài thơ "Cảm hoài" tuân thủ chặt chẽ niêm, luật, vần của thể thất ngôn bát cú Đường luật. Đặc biệt, bố cục đề-thực-luận-kết và phép đối ở hai cặp câu thực và luận được sử dụng rất điển hình và hiệu quả trong việc triển khai mạch cảm xúc và ý thơ.

Bài thơ mang giọng điệu bi tráng. "Bi" là bi thương, u uất trước vận nước, sự nghiệp dở dang, thù nhà thù nước chưa trả. "Tráng" là hào hùng, khí phách, chí khí lẫm liệt của người anh hùng dù thất thế. Giọng điệu này là sự hòa quyện độc đáo giữa nỗi buồn sâu sắc và tinh thần quật cường, không khuất phục.

Câu thơ "Thế sự du du nại lão hà" (Thế sự trôi nổi, biết làm sao với tuổi già này?) trực tiếp thể hiện sự ngao ngán trước tình cảnh đất nước rối ren ("thế sự du du") và sự bất lực của bản thân khi tuổi tác đã cao ("nại lão hà" - biết làm sao với tuổi già).

Trong khi nhiều bài thơ trung đại ca ngợi chiến công, sự hào sảng của người anh hùng chiến thắng, "Cảm hoài" khắc họa người anh hùng trong bối cảnh thất bại, lỡ vận. Nổi bật ở đây là nỗi uất hận, bi kịch của người tài không gặp thời, chí lớn không thành, chứ không phải hình ảnh anh hùng ca khúc khải hoàn.

Sự mâu thuẫn nội tâm của tác giả thể hiện rõ nét qua việc chí khí, khát vọng hành động thì vẫn phi thường, muốn "xoay càn khôn" ("phù địa trục", "vãn thiên hà") nhưng thực tế lại bất lực do thời thế nghiệt ngã và tuổi tác ngày càng cao ("nại lão hà", "thân hiềm lão"). Đây là bi kịch của người anh hùng không thể phát huy tài năng trong bối cảnh loạn lạc.

Tính "tráng" được thể hiện qua chí khí phi thường, khát vọng hành động lớn lao ("phù địa trục", "vãn thiên hà"), ý chí chiến đấu không nguôi ("mài gươm dưới nguyệt"), và tinh thần không khuất phục trước số phận, vẫn ôm nỗi uất hận của người anh hùng tài ba lỡ vận. Dù bi thương, tác giả không hề tỏ ra ủy mị hay đầu hàng.

Từ "hiềm" (嫌) trong câu này có nghĩa là ngại, e ngại, lo ngại. Tác giả lo ngại, e ngại rằng thân mình đã già rồi, không còn đủ sức lực và thời gian để hoàn thành việc báo thù nước. Nó thể hiện sự tiếc nuối, bất lực trước sự tàn phá của thời gian đối với bản thân khi chí lớn chưa thành.

Bài thơ mang tính nhân văn vì nó không chỉ là tiếng lòng cá nhân mà còn là tiếng nói chung của những người anh hùng, những kẻ sĩ tài hoa nhưng lỡ vận trong thời loạn. Bài thơ thể hiện sự trân trọng đối với chí khí, khát vọng cống hiến cho đất nước của con người, đồng thời bày tỏ sự cảm thông sâu sắc trước bi kịch của họ khi bị hoàn cảnh vùi dập. Nó đề cao giá trị tinh thần, bản lĩnh của con người ngay cả trong nghịch cảnh.

Ở hai câu đề, thời gian được cảm nhận qua sự trôi nổi, "du du" của thế sự và sự già đi của bản thân ("nại lão hà"). Đây là cảm nhận về thời gian trôi đi một cách khách quan, gắn với sự biến động của bên ngoài và sự suy yếu của cá nhân. Ở hai câu kết, cảm nhận về thời gian gắn liền với sự nuối tiếc, gấp gáp: thời gian trôi quá nhanh khiến "thân hiềm lão" trong khi "quốc thù vị báo". Nó là cảm nhận chủ quan về sự giới hạn của thời gian đối với việc thực hiện chí lớn, tạo nên nỗi đau đáu, day dứt.

Từ "đa" (多) có nghĩa là nhiều. Trong cả hai trường hợp, nó không chỉ đơn thuần là số lượng mà còn mang sắc thái biểu cảm về mức độ sâu sắc, chồng chất. "Thất chí đa" là ôm nhiều, rất nhiều nỗi uất hận, chí lớn không thành. "Sự diệc đa" là việc cần làm thì cũng rất nhiều, chồng chất khó khăn. Từ "đa" nhấn mạnh sự nặng nề, dồn nén của những gánh nặng, khó khăn, uất hận mà người anh hùng phải gánh chịu.

Bi kịch lớn nhất của Đặng Dung là bi kịch của người anh hùng tài ba, đầy tâm huyết, mang trong mình chí lớn cứu nước, báo thù nhưng lại sinh không gặp thời, lỡ vận. Tài năng và khát vọng không thể phát huy trong bối cảnh đất nước suy vong, thời thế nghiệt ngã, dẫn đến sự nghiệp dang dở, uất hận khôn nguôi.

Ánh trăng thường gợi không gian tĩnh lặng, cô đơn, thời gian đêm khuya - thời điểm của suy tư, chiêm nghiệm. "Mài gươm dưới bóng nguyệt" không chỉ là hành động vật lý mà còn là biểu tượng cho sự chuẩn bị âm thầm, bền bỉ của người anh hùng trong cô độc, đêm khuya. Nó thể hiện sự kiên trì, không ngừng nuôi dưỡng ý chí, nhưng đồng thời cũng phảng phất nỗi cô đơn, u uất vì phải hành động trong bóng tối, chưa thể ra tay giữa ban ngày hào quang.

Bài thơ "Cảm hoài" mang đậm tính chất văn học trung đại Việt Nam qua việc sử dụng thể thơ Đường luật, ngôn ngữ Hán Việt trang trọng, hình tượng nghệ thuật mang tính ước lệ, điển tích (như "đồ điếu", "anh hùng"), và đặc biệt là đề cao tinh thần trung quân ái quốc, chí khí làm trai, nỗi lòng trước vận nước - những chủ đề và tư tưởng lớn của thời đại.

Bài thơ bộc lộ tâm hồn sâu sắc, giàu cảm xúc, có khả năng chiêm nghiệm về cuộc đời, thời thế và số phận con người. Việc sáng tác một bài thơ Đường luật với ngôn ngữ điêu luyện, hình ảnh hàm súc cho thấy ông còn là một nhà thơ, một người có học thức uyên bác, mang cốt cách của kẻ sĩ - anh hùng trong văn hóa truyền thống.

Bài thơ chủ yếu là trữ tình, bộc lộ trực tiếp cảm xúc, suy tư của tác giả trước thời cuộc và số phận cá nhân. Tuy nhiên, yếu tố tự sự vẫn tồn tại ngầm thông qua việc nhắc đến bối cảnh lịch sử (thời thế gian nan), vai trò của bản thân (anh hùng, gánh quốc thù), và những hành động biểu tượng (mài gươm). Những yếu tố tự sự này làm nền, tạo bối cảnh cho mạch cảm xúc trữ tình bộc lộ.

"Cảm hoài" là một trong những bài thơ tiêu biểu thể hiện tinh thần yêu nước, chí khí anh hùng trong bối cảnh đất nước gặp hiểm nguy. Tuy nhiên, điểm độc đáo của nó là khắc họa bi kịch của người anh hùng lỡ vận, thất thế nhưng vẫn giữ trọn khí phách và nỗi đau đáu vì chưa hoàn thành sứ mệnh. Nó bổ sung một góc nhìn sâu sắc, bi tráng vào bức tranh văn học yêu nước vốn thường ca ngợi chiến thắng hào hùng.

"Gươm" là biểu tượng cho sự nghiệp võ công, cho ý chí chiến đấu, cho khát vọng hành động và sức mạnh của người anh hùng. Hành động "mài gươm" thể hiện sự chuẩn bị, sự sẵn sàng, sự bền bỉ nuôi dưỡng ý chí để thực hiện sứ mệnh, dù trong hoàn cảnh khó khăn nhất.

Nỗi "ẩm hận đa" của Đặng Dung mang đặc thù của một vị tướng lỡ vận trong bối cảnh mất nước. Nó không chỉ là nỗi buồn cá nhân vì không được trọng dụng hay công danh lận đận, mà còn là nỗi uất hận sâu sắc vì thù nước chưa trả, chí lớn cứu dân tộc chưa thành. Nỗi hận này gắn liền với trách nhiệm và bi kịch của một người gánh vác vận mệnh đất nước.

Tác giả dùng hình ảnh vũ trụ bao la, hùng vĩ ("thiên địa") để làm nền cho sự nhỏ bé, bất lực của cá nhân trước thời cuộc. Đồng thời, những hình ảnh phi thường, mang tầm vóc vũ trụ như "phù địa trục", "vãn thiên hà" được dùng để biểu đạt chí khí, khát vọng hành động lớn lao của bản thân. Sự đối lập giữa chí khí phi thường (mang tầm vũ trụ) và thực tế bất lực (cá nhân nhỏ bé trước thời cuộc) càng làm nổi bật bi kịch của người anh hùng lỡ vận.

Câu thơ "Quốc thù vị báo thân hiềm lão" trực tiếp nói lên sự day dứt này. "Quốc thù vị báo" (thù nước chưa trả) là công việc lớn chưa hoàn thành. "Thân hiềm lão" (thân đã ngại già) là sự tiếc nuối về thời gian trôi nhanh, tuổi tác đã cao, sức lực có hạn, cản trở việc thực hiện chí lớn.

Bài thơ đạt giá trị nghệ thuật cao nhờ tuân thủ chặt chẽ thể thơ Đường luật, sử dụng ngôn ngữ Hán Việt cô đọng, hàm súc, hình ảnh giàu tính biểu tượng và có sự đối lập mạnh mẽ (thời - vận, đồ điếu - anh hùng, chí lớn - thực tế, cá nhân - vũ trụ), tạo nên giọng điệu bi tráng độc đáo.

Thông điệp chính của bài thơ là sự khẳng định và ngợi ca chí khí anh hùng, tinh thần trách nhiệm với đất nước của những người con ưu tú, ngay cả khi họ phải đối mặt với bi kịch lỡ vận, thất bại. Bài thơ thể hiện nỗi đau đáu, uất hận khi chí lớn không thành, nhưng đồng thời cũng ngầm khẳng định giá trị của khát vọng cống hiến và tinh thần không khuất phục trước số phận nghiệt ngã.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về bối cảnh lịch sử ra đời tác phẩm. Đặng Dung là tướng nhà Hậu Trần, bài thơ được sáng tác trong giai đoạn kháng chiến chống quân Minh xâm lược.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về thể thơ. "Cảm hoài" là bài thơ thất ngôn bát cú Đường luật, có cấu trúc 8 câu, mỗi câu 7 chữ, tuân thủ nghiêm ngặt niêm, luật, đối.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa hai câu đề. Hai câu này đối lập giữa 'gặp thời' (người tầm thường cũng dễ thành công) và 'hết vận' (anh hùng phải ôm hận nhiều), thể hiện nỗi ngậm ngùi, cay đắng của người anh hùng trước nghịch cảnh thời cuộc.

Câu hỏi yêu cầu phân tích biện pháp tu từ (đối) và ý nghĩa biểu đạt trong hai câu thực. Hai vế đối lập giữa ý chí lớn lao ('phù địa trục' - xoay cột đất) và sự bất lực ('vãn thiên hà' - kéo sông Ngân) thể hiện khát vọng phi thường nhưng không thực hiện được vì thiếu lực.

Câu hỏi yêu cầu phân tích hình ảnh và ý nghĩa biểu tượng. Hình ảnh mài gươm dưới trăng thể hiện sự chuẩn bị, ý chí chiến đấu không ngừng nghỉ ngay cả trong đêm khuya, bộc lộ khí phách hào hùng, lãng mạn nhưng cũng ẩn chứa nỗi cô đơn, u uất của người anh hùng chưa báo được thù nước.

Câu hỏi yêu cầu giải thích ý nghĩa của một câu thơ cụ thể. Câu thơ có nghĩa là 'Thù nước chưa báo mà tóc đã bạc trước tiên', thể hiện nỗi đau xót, uất hận vì chưa hoàn thành nghĩa vụ với đất nước khi tuổi đời đã cao.

Câu hỏi yêu cầu đánh giá sự phù hợp của các nhận định về nhan đề. "Cảm hoài" có nghĩa là cảm xúc về quá khứ, nỗi nhớ, nỗi buồn trước thời thế. Nhan đề không chỉ đơn thuần là niềm vui hay sự tự mãn.

Câu hỏi yêu cầu xác định bi kịch trung tâm của nhân vật trữ tình. Bi kịch lớn nhất là có tài năng, có chí lớn cứu nước nhưng không gặp thời thế thuận lợi, không có cơ hội thực hiện hoài bão, dẫn đến sự bất lực và uất hận.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa của điển cố/hình ảnh. "Đồ điếu" là hình ảnh những người bình thường, thậm chí bị coi là thấp kém trong xã hội phong kiến. Việc họ 'gặp thời' dễ thành công đối lập gay gắt với 'anh hùng' 'hết vận' phải ôm hận, nhấn mạnh sự bất công, nghịch lý của thời thế.

Câu hỏi yêu cầu phân tích mối liên hệ giữa hai yếu tố trong câu thơ. Thù nước chưa trả mà tóc đã bạc thể hiện sự day dứt, đau đớn, uất hận vì bổn phận chưa hoàn thành, thời gian trôi đi vô ích trong bối cảnh đất nước lâm nguy.

Câu hỏi yêu cầu xác định cảm xúc bao trùm bài thơ. Bài thơ chủ yếu thể hiện nỗi buồn, uất hận, day dứt của người anh hùng trước vận nước và bi kịch cá nhân không thể thực hiện chí lớn.

Câu hỏi yêu cầu đánh giá vị trí và giá trị của tác phẩm. "Cảm hoài" là một bài thơ tiêu biểu cho chủ đề chí làm trai, lòng yêu nước và bi kịch cá nhân trong văn học trung đại, thể hiện khí phách anh hùng và nỗi lòng sâu sắc.

Câu hỏi yêu cầu phân tích sự đối lập. Hai câu đề không trực tiếp tả không gian/thời gian cụ thể mà nói về 'thời' (vận may, thời cơ) và 'vận' (số phận, thời thế). Sự đối lập ở đây là giữa 'thời lai' (thời đến) và 'vận khứ' (vận qua đi), gắn với kết quả khác nhau của 'đồ điếu' và 'anh hùng'.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa biểu tượng của các hình ảnh. Đây là những hình ảnh mang tầm vóc vũ trụ, biểu tượng cho những việc phi thường, lớn lao, thể hiện khát vọng cứu nước, xoay chuyển cục diện của người anh hùng.

Câu hỏi yêu cầu xác định nguyên nhân của nỗi hận. Nỗi hận này xuất phát từ việc người anh hùng có tài, có chí nhưng không gặp thời, không thể phát huy khả năng để cứu nước, đành phải ôm nỗi bất lực.

Câu hỏi yêu cầu so sánh và phân tích. Bi kịch trong 'Cảm hoài' là bi kịch của người có tài, có chí nhưng không gặp thời, không thể phát huy. Khác với bi kịch thất bại sau khi đã chiến đấu hết mình hoặc bi kịch của sự quên lãng sau khi đã thành công.

Câu hỏi yêu cầu phân tích yếu tố tạo nên giọng điệu. Giọng điệu bi tráng được tạo nên từ sự kết hợp giữa khí phách hào hùng, chí lớn phi thường (tráng) và nỗi đau đớn, uất hận, bất lực trước thời cuộc (bi).

Câu hỏi yêu cầu liên hệ và suy luận từ bài thơ. Bài thơ nhấn mạnh vai trò quan trọng của thời cơ ('Thời lai đồ điếu thành công dị / Vận khứ anh hùng ẩm hận đa'), cho thấy dù có tài năng đến mấy, người anh hùng vẫn cần gặp thời vận để có thể phát huy và thành công.

Câu hỏi yêu cầu liên hệ với tư tưởng, điển cố trong thơ ca trung đại. Tóc bạc sớm là biểu tượng cho thời gian trôi đi, tuổi xuân đã hết trong khi chí lớn, sự nghiệp cứu nước chưa hoàn thành, gợi nỗi buồn, sự tiếc nuối và day dứt.

Câu hỏi yêu cầu so sánh, phân tích. Đặng Dung thể hiện nỗi "cảm hoài" gắn liền với bi kịch cá nhân, sự bất lực trước thời cuộc dù có chí lớn. Nguyễn Trãi trong "Bình Ngô đại cáo" thể hiện nỗi "cảm hoài" trước khi sự nghiệp thành công, nhưng bài cáo lại tràn đầy niềm tin vào sự nghiệp chính nghĩa và cuối cùng là niềm vui chiến thắng.

Câu hỏi yêu cầu tổng hợp thông tin từ bài thơ để nhận định về phẩm chất. Bài thơ thể hiện rõ chí lớn cứu nước ("phù địa trục", "vãn thiên hà"), ý chí chiến đấu bền bỉ ("long tuyền đới nguyệt ma"), và nỗi đau đáu về vận nước ("quốc thù vị báo").

Câu hỏi yêu cầu phân tích chiều sâu tâm hồn qua hai câu luận. Hai câu này bộc lộ rõ nhất khát vọng phi thường muốn cứu giúp vua, xoay chuyển càn khôn, nhưng đồng thời cũng thừa nhận sự bất lực, thiếu lực để thực hiện, tạo nên sự mâu thuẫn nội tại và bi kịch.

Câu hỏi yêu cầu rút ra bài học từ tác phẩm. Bài thơ cho thấy tài năng là quan trọng nhưng chưa đủ, người anh hùng cần gặp thời cơ thuận lợi để có thể phát huy hết khả năng và đạt được thành tựu lớn lao. Thời thế có thể nâng đỡ hoặc vùi dập tài năng.

Câu hỏi yêu cầu xác định nỗi lòng cốt lõi ở hai câu kết. Hai câu này đối lập giữa sự trôi chảy của thời gian (tóc bạc) và sự nghiệp lớn chưa thành (thù nước chưa báo), cùng với hình ảnh nỗ lực bền bỉ (mài gươm). Điều này thể hiện nỗi uất hận, day dứt và bất lực khi tuổi già ập đến mà chí lớn chưa thành.

Câu hỏi yêu cầu xác định yếu tố tạo nên tính bi tráng. Tính bi tráng xuất phát từ sự đối lập giữa khát vọng phi thường, lý tưởng cao cả (xoay cột đất, kéo sông Ngân) với thực tế phũ phàng là sự bất lực, không thể thực hiện được do thời thế không thuận.

Câu hỏi yêu cầu so sánh cảm hứng. Điểm chung là việc thể hiện nỗi lòng, tâm sự của người anh hùng, chí sĩ khi gặp phải hoàn cảnh khó khăn, không thể thực hiện được lý tưởng, hoài bão của mình, thường gắn với vận mệnh đất nước.