Đề Trắc nghiệm Củng cố, mở rộng trang 59- Kết nối tri thức (Kết Nối Tri Thức)

Câu hỏi yêu cầu phân tích biện pháp tu từ trong ngữ cảnh cụ thể. Các từ ngữ như 'lạnh lẽo', 'trong veo', 'bé tẻo teo', 'hơi gợn tí', 'khẽ đưa vèo' gợi tả sự nhỏ bé, yếu ớt, chuyển động nhẹ nhàng, làm nổi bật sự tĩnh mịch của không gian. Biện pháp nói giảm nói tránh không rõ ràng. Nhân hóa không xuất hiện. Hoán dụ không phải là biện pháp chính tạo hiệu quả này. Phép đối (trong bài thơ gốc) không nằm trong đoạn trích. Các từ láy và tính từ giàu sức gợi hình, gợi cảm, kết hợp với nhịp điệu chậm rãi tạo nên hiệu quả gợi tả sự tĩnh lặng.

Câu hỏi yêu cầu phân tích các tiêu chí so sánh, đánh giá hai tác phẩm thơ. Để đánh giá sâu sắc, cần xem xét cả nội dung (đề tài, chủ đề, cảm xúc) và hình thức nghệ thuật (thể thơ, cấu tứ, ngôn ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ, vần, nhịp). Các phương án khác chỉ nêu một hoặc một vài yếu tố, chưa bao quát.

Câu hỏi yêu cầu phân tích mối liên hệ giữa tác phẩm và ngữ cảnh văn hóa. Ngữ cảnh văn hóa (thời đại, quan niệm xã hội, văn học) giúp người đọc hiểu được các điển tích, điển cố, quan niệm sống, thái độ của tác giả (như lối sống 'ngất ngưởng' khác biệt với lễ giáo phong kiến) và giá trị tư tưởng của tác phẩm trong bối cảnh lịch sử cụ thể. Nó không chỉ đơn thuần là xác định thể loại hay tìm từ khó.

Câu hỏi yêu cầu đánh giá tính hợp lý của một nhận định. Tính thuyết phục của một phân tích văn học phải dựa trên các bằng chứng cụ thể từ chính văn bản (ngôn ngữ, hình ảnh, chi tiết, biện pháp tu từ). Ý kiến cá nhân (dù cảm động) hay sự đồng tình của số đông không phải là tiêu chí học thuật chính để đánh giá tính thuyết phục. Việc tham khảo nhiều nguồn (nếu không được sử dụng để kiểm chứng và phân tích) cũng không tự thân làm cho nhận định thuyết phục.

Câu hỏi kiểm tra tri thức ngữ văn cơ bản. Cấu tứ là cách tổ chức mạch cảm xúc, ý tưởng, hình ảnh trong bài thơ để làm nổi bật chủ đề. Nó khác với thể thơ (quy tắc về số câu, chữ, vần), nhịp điệu (sự ngắt nghỉ), hay việc sử dụng biện pháp tu từ cụ thể.

Câu hỏi yêu cầu phân tích hiệu quả của việc kết hợp hình ảnh đối lập. 'Đầu súng' (hiện thực chiến tranh khốc liệt) và 'trăng treo' (hiện thực lãng mạn, hòa bình) đặt cạnh nhau tạo nên hình ảnh vừa chân thực vừa lãng mạn, thể hiện tinh thần lạc quan, chất thơ của người lính trong chiến tranh. Nó không đơn thuần chỉ nói về khó khăn hay vẻ đẹp đơn thuần.

Câu hỏi kiểm tra kỹ năng phân tích yếu tố giọng điệu trong thơ. Giọng điệu thể hiện thái độ, cảm xúc của nhân vật trữ tình đối với đối tượng được nói đến hoặc vấn đề được đề cập. Việc xác định giọng điệu (ví dụ: trầm buồn, tha thiết, mỉa mai, hào hùng...) giúp người đọc hiểu sâu sắc hơn về tâm trạng, tư tưởng của tác giả/nhân vật trữ tình. Nó không giúp xác định thể loại hay cốt truyện (thơ trữ tình ít có cốt truyện rõ ràng), cũng không chỉ đơn thuần là tốc độ đọc.

Câu hỏi về khái niệm 'năng lực sáng tạo' trong văn học. Sáng tạo trong văn học là khả năng tạo ra những cái mới, độc đáo về nội dung (cách nhìn nhận cuộc sống, tư tưởng mới) và hình thức (ngôn ngữ, cấu trúc, giọng điệu, hình ảnh mới lạ), không lặp lại những cái đã có. Việc ghi nhớ kiến thức, sao chép phong cách hay sử dụng từ ngữ phức tạp không đồng nghĩa với sáng tạo.

Câu hỏi yêu cầu khái quát bài học từ một văn bản nghị luận/tiểu luận về thơ. Các văn bản như 'Mấy ý nghĩ về thơ' thường hướng dẫn người đọc cách cảm nhận thơ bằng cả lý trí và trái tim, tránh đọc hời hợt hoặc chỉ chú trọng vào một khía cạnh (như ý nghĩa xã hội). Nó khuyến khích sự rung động cá nhân và tìm hiểu sâu sắc về các tầng nghĩa.

Câu hỏi yêu cầu so sánh cách sử dụng hình ảnh ở hai đoạn thơ khác nhau. Đoạn 1 dùng hình ảnh tĩnh ('ao thu', 'thuyền câu') và từ ngữ gợi tả sự nhỏ bé, tĩnh lặng ('lạnh lẽo', 'trong veo', 'bé tẻo teo') để gợi không gian thu vắng vẻ. Đoạn 2 dùng hình ảnh động ('rơi chiếc lá đa') nhưng lại cảm nhận bằng thính giác ('tiếng rơi') và thị giác ('rơi nghiêng'), kết hợp với tính từ độc đáo ('rất mỏng') để gợi tả sự tinh tế, chậm rãi của thời gian chiều tối. Cả hai đều dùng hình ảnh quen thuộc nhưng cách cảm nhận và diễn đạt khác nhau.

Câu hỏi suy luận về nội dung một văn bản nghị luận dựa trên nhan đề. Văn bản bàn về 'vốn văn hóa dân tộc' thường đề cao các giá trị truyền thống, trong đó văn học dân gian là một bộ phận quan trọng, là nền tảng, cội nguồn nuôi dưỡng tâm hồn và sáng tạo cho các thế hệ sau. Nó không chỉ đơn thuần là giải trí hay ghi chép sự kiện lịch sử.

Câu hỏi yêu cầu phân tích tác dụng của vần. Vần (đặc biệt là vần chân ở cuối câu) tạo ra sự liên kết âm thanh giữa các dòng thơ, tạo nhạc tính, giúp bài thơ dễ đọc, dễ nhớ và tạo nhịp điệu cho bài thơ. Nó không liên quan trực tiếp đến việc xác định chủ đề, hình ảnh hay biện pháp tu từ.

Câu hỏi yêu cầu áp dụng kỹ năng đọc hiểu thơ hiện đại. Khi gặp bài thơ khó, việc đầu tiên và quan trọng nhất là đọc chậm rãi, cảm nhận âm điệu, hình ảnh, từ ngữ, cố gắng hình dung và rung động trước những gì bài thơ gợi ra, dù chưa hiểu hết ý nghĩa lý trí. Tra cứu thông tin là cần thiết nhưng không phải bước đầu tiên để 'kết nối'. Chỉ đọc lướt hoặc bỏ qua là không hiệu quả.

Câu hỏi kiểm tra tri thức ngữ văn về phép đối. Phép đối tạo ra sự cân xứng, hài hòa về cấu trúc câu và làm nổi bật mối quan hệ (tương phản, bổ sung) giữa các ý, hình ảnh, từ ngữ được đối, từ đó làm rõ nội dung, ý nghĩa bài thơ. Nó không phải là cách gieo vần hay chỉ dùng để miêu tả chuyển động.

Câu hỏi về giá trị nhân đạo trong văn học. Giá trị nhân đạo thể hiện ở sự đồng cảm, xót thương trư???c số phận con người, lên án cái ác, cái xấu, và ngợi ca, trân trọng vẻ đẹp tâm hồn, khát vọng sống của con người. Nó không chỉ đơn thuần là miêu tả khổ đau hay có kết thúc có hậu.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa của từ ngữ cụ thể. Từ láy 'bé tẻo teo' không chỉ miêu tả kích thước thực tế của chiếc thuyền mà còn gợi tả sự nhỏ bé, đơn độc, lạc lõng của con thuyền (và có thể cả người ngồi câu) giữa không gian thu rộng lớn, vắng lặng, từ đó làm nổi bật sự tĩnh mịch, cô quạnh của cảnh vật và tâm trạng. Nó không chỉ là miêu tả khách quan hay thể hiện sự giàu có.

Câu hỏi yêu cầu phân tích tác dụng của việc so sánh cấu tứ. Cấu tứ là cách tác giả tổ chức bài thơ. So sánh cấu tứ giúp thấy được sự sáng tạo độc đáo của mỗi tác giả trong việc triển khai ý tưởng, sắp xếp hình ảnh, dẫn dắt cảm xúc, từ đó thể hiện phong cách riêng và chiều sâu tư tưởng của họ. Nó không chỉ là nhận biết thể loại hay số câu thơ.

Câu hỏi áp dụng khái niệm năng lực sáng tạo vào một tình huống cụ thể. Việc lấy cảm hứng từ văn học dân gian (vốn văn hóa dân tộc) không phải là sao chép hay thiếu sáng tạo, mà là sự kế thừa, biến đổi để tạo ra cái mới trên nền tảng truyền thống. Đây là biểu hiện của năng lực sáng tạo dựa trên vốn văn hóa sẵn có. Nó không phải là lười biếng hay chỉ phục vụ mục đích thương mại.

Câu hỏi yêu cầu phân tích biện pháp tu từ lặp lại và tác dụng. Cấu trúc 'Tôi muốn... cho...' lặp lại hai lần, thể hiện trực tiếp và mạnh mẽ khát vọng níu giữ cái đẹp, thời gian của nhân vật trữ tình. Đây là điệp ngữ (lặp lại cấu trúc câu). Hoán dụ, ẩn dụ không phải là biện pháp lặp lại chính ở đây.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về thể thơ Đường luật. Thất ngôn bát cú có 8 câu, mỗi câu 7 chữ, có niêm, luật, vần (thường gieo vần bằng ở cuối các câu 1, 2, 4, 6, 8), có đối ở các cặp câu 3-4 và 5-6. Việc sử dụng nhiều từ láy không phải là yêu cầu bắt buộc của thể thơ này.

Câu hỏi yêu cầu đánh giá cách tiếp nhận văn học. Tiếp nhận văn học cần toàn diện, nhìn nhận cả hiện thực (tàn khốc) và con người (vẻ đẹp tâm hồn, khát vọng) trong đó. Chỉ tập trung vào một khía cạnh (phản ánh hiện thực hay lên án cái xấu) mà bỏ qua khía cạnh khác (giá trị nhân đạo, vẻ đẹp con người) là cách tiếp nhận phiến diện, chưa thấy hết chiều sâu của tác phẩm.

Câu hỏi yêu cầu phân tích tác dụng của từ Hán Việt. Từ Hán Việt trong thơ cổ thường mang sắc thái trang trọng, cổ kính, gợi liên tưởng đến văn học Trung Hoa, tạo không khí cổ điển và đôi khi hàm súc hơn từ thuần Việt. Nó không chỉ để làm khó người đọc hay kéo dài câu thơ.

Câu hỏi về 'tính dân tộc' trong văn học. Tính dân tộc thể hiện ở việc phản ánh được đời sống, tâm hồn, phong tục, tập quán của dân tộc mình, sử dụng ngôn ngữ giàu bản sắc dân tộc, kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa, văn học truyền thống. Nó không chỉ là viết về lịch sử hay sử dụng tiếng địa phương.

Câu hỏi yêu cầu phân tích đoạn văn mô tả quá trình sáng tạo. Đoạn văn miêu tả khoảnh khắc cảm xúc và suy tư chín muồi, dẫn đến sự bộc phát thành thơ. Đây là khoảnh khắc 'thăng hoa' cảm xúc và trí tuệ, là tiền đề quan trọng cho sự ra đời của tác phẩm, liên quan đến cảm hứng sáng tạo. Nó không phải là việc tìm đề tài hay chỉnh sửa câu chữ.

Câu hỏi yêu cầu kỹ năng phân tích thơ tượng trưng. Thơ tượng trưng sử dụng hình ảnh mang nhiều lớp nghĩa, gợi ý chứ không nói thẳng. Để hiểu đúng, cần kết hợp phân tích các hình ảnh riêng lẻ với việc đặt chúng trong chỉnh thể bài thơ, xem xét mối liên hệ giữa các hình ảnh và cảm xúc chung. Việc chỉ tra từ điển hay dựa vào suy đoán cá nhân có thể dẫn đến sai lệch.

Câu hỏi về yếu tố tạo nhạc tính cho thơ. Nhạc tính của thơ được tạo nên bởi sự kết hợp của vần (sự lặp lại âm thanh), nhịp điệu (sự ngắt nghỉ, lên xuống giọng), và phối thanh (sự kết hợp hài hòa giữa thanh bằng, thanh trắc). Đề tài, hình ảnh, hay biện pháp ẩn dụ không trực tiếp tạo nên nhạc tính.

Câu hỏi yêu cầu phân tích mối liên hệ giữa hình thức (câu ngắn, nhịp nhanh, động từ mạnh) và nội dung (giọng điệu, tâm trạng). Câu ngắn, nhịp nhanh, động từ mạnh thường gợi cảm giác gấp gáp, mạnh mẽ, dứt khoát hoặc sôi nổi, hăm hở. Điều này có thể thể hiện tâm trạng hào hứng, phấn khích, quyết liệt, chứ ít khi là buồn bã hay tĩnh lặng.

Câu hỏi về cốt lõi của vốn văn hóa dân tộc trong văn học. Cốt lõi nhất không chỉ là các thể loại hay điển tích cụ thể, mà là những giá trị tinh thần, đạo đức, thẩm mỹ, tư tưởng, lối sống, cách cảm nhận thế giới đã được hun đúc qua hàng ngàn năm và thể hiện trong văn hóa dân gian cũng như văn học viết. Đây là nền tảng sâu sắc nhất.

Câu hỏi kiểm tra khả năng phân loại thể loại văn học. Thơ trữ tình tập trung biểu hiện cảm xúc, tâm trạng của nhân vật trữ tình. Thơ tự sự (như truyện thơ, sử thi) lại tập trung kể lại một câu chuyện, sự kiện, có cốt truyện, nhân vật rõ ràng. Ngôn ngữ giàu hình ảnh, sử dụng vần điệu, hay độ dài bài thơ không phải là yếu tố phân biệt cốt lõi nhất.

Câu hỏi yêu cầu áp dụng kiến thức về sáng tạo và tính dân tộc. Sáng tạo dựa trên nền tảng dân tộc là cách tốt nhất để vừa hiện đại vừa giữ bản sắc. Điều này thể hiện ở việc khai thác các đề tài, cảm hứng từ đời sống, văn hóa dân gian, sử dụng ngôn ngữ tiếng Việt giàu bản sắc, kế thừa có chọn lọc các thể thơ truyền thống nhưng sáng tạo trong cách biểu đạt. Việc chỉ dùng từ cổ hay viết về lịch sử không đủ để tạo nên 'chất dân tộc' một cách sâu sắc trong thơ hiện đại.

Đoạn văn sử dụng cấu trúc câu song song, đối xứng và các cặp từ trái nghĩa (lên/tan, tối/sáng, sống/chết, bừng tỉnh/ẩn mình) để tạo sự đối lập mạnh mẽ. Đây là đặc điểm của biện pháp tiểu đối hoặc đối lập.

Việc lặp lại cấu trúc câu hỏi "Ai đã..." ở đầu mỗi dòng thơ tạo nên điệp cấu trúc, nhấn mạnh sự trăn trở, suy tư về nguồn gốc, ý nghĩa của những sự vật, hiện tượng trong cuộc sống, đồng thời tạo nhịp điệu cho đoạn thơ.

Đoạn văn mở đầu bằng việc phủ định quan niệm hẹp về học vấn (chỉ là tiếp thu từ sách vở) và sau đó mở rộng, định nghĩa lại học vấn là quá trình toàn diện bao gồm tự học, trải nghiệm, suy ngẫm và vận dụng. Ý chính là định nghĩa và làm rõ bản chất thực sự của học vấn.

Dẫn chứng trong bài nghị luận có vai trò minh họa, làm rõ và chứng minh cho luận điểm đã nêu. Dẫn chứng cụ thể, xác thực giúp tăng tính thuyết phục, khiến người đọc tin vào lập luận của người viết.

Hành động của nhân vật là cách nhà văn thể hiện tính cách, phẩm chất, nội tâm và sự phát triển của nhân vật. Quan sát nhân vật hành động trong các hoàn cảnh khác nhau giúp người đọc khám phá những chiều sâu phức tạp trong con người họ.

Trong đoạn thơ, 'lửa' và 'băng' là những hình ảnh ẩn dụ đối lập, tượng trưng cho những trạng thái cảm xúc, hoàn cảnh sống khác nhau của con người, đặc biệt là những nỗi đau, sự lạnh lẽo (tảng băng) đối lập với sự nhiệt huyết, khát khao (ngọn lửa). Chúng cùng với 'ngày vui' và 'đêm dài tăm tối' thể hiện sự đa dạng, phức tạp của cuộc đời, bao gồm cả những mặt đối lập.

Kỹ năng đọc lướt (skimming) giúp nắm bắt ý chính và cấu trúc tổng thể, còn kỹ năng đọc quét (scanning) giúp tìm kiếm thông tin cụ thể. Tuy nhiên, để phân biệt thông tin chính/phụ và nhận diện chi tiết quan trọng, cần có kỹ năng phân tích cấu trúc và nội dung văn bản, đánh giá mức độ quan trọng của từng phần. Kỹ năng tóm tắt cũng đòi hỏi khả năng này.

Câu này mắc lỗi thiếu chủ ngữ. Cụm từ "Qua việc tìm hiểu bài thơ" là trạng ngữ chỉ phương tiện/cách thức, không phải chủ ngữ. Cần thêm chủ ngữ 'việc tìm hiểu bài thơ' hoặc 'chúng em' (thay đổi cấu trúc) để câu hoàn chỉnh. Cách sửa phổ biến là bỏ 'Qua việc' hoặc thêm chủ ngữ rõ ràng.

Nội dung là cốt lõi, nhưng cách trình bày (từ ngữ, giọng điệu, cử chỉ, sự tương tác) là yếu tố quyết định sức hấp dẫn và khả năng thu hút người nghe. Một nội dung hay nhưng trình bày khô khan sẽ khó tạo ấn tượng.

Để thấy được sự độc đáo, cần so sánh các yếu tố tạo nên phong cách và tư tưởng riêng của tác giả/tác phẩm: đề tài, chủ đề, nhân vật, nghệ thuật xây dựng hình tượng, ngôn ngữ, giọng điệu, cấu trúc... Việc so sánh bối cảnh sáng tác cũng giúp làm rõ thêm sự khác biệt.

Câu mở đoạn (thường là câu chủ đề) có chức năng giới thiệu, nêu khái quát nội dung chính hoặc luận điểm sẽ được triển khai trong đoạn văn đó, giúp người đọc định hướng và nắm bắt ý tưởng nhanh chóng.

Đọc chủ động và sáng tạo không chỉ dừng lại ở việc hiểu nghĩa bề mặt mà còn bao gồm việc đặt câu hỏi, kết nối với kiến thức, kinh nghiệm cá nhân, đánh giá, suy luận và thậm chí là phản biện lại nội dung văn bản.

Chi tiết nhỏ thường mang ý nghĩa tượng trưng, gợi mở hoặc góp phần làm rõ tính cách, chủ đề. Để làm nổi bật ý nghĩa, cần đặt chi tiết đó trong mối quan hệ với tổng thể tác phẩm (bối cảnh, nhân vật khác, chủ đề chung) và phân tích vai trò của nó trong việc thể hiện tư tưởng, tình cảm của tác giả.

Dẫn chứng cần minh họa cho luận điểm 'Sách là nguồn tri thức vô tận'. Việc nêu tên các loại sách khác nhau (khoa học, văn học, lịch sử...) và chỉ ra chúng cung cấp đa dạng kiến thức từ nhiều lĩnh vực là cách tốt nhất để chứng minh tính 'vô tận' của tri thức trong sách.

Ngôn ngữ biểu cảm tập trung vào việc thể hiện cảm xúc, thái độ, suy nghĩ của người nói/người viết. Trong văn học, nó giúp tác giả truyền tải trực tiếp hoặc gián tiếp tâm trạng, tình cảm của mình hoặc của nhân vật, từ đó lay động cảm xúc của người đọc.

Tư duy phản biện thể hiện ở khả năng nhìn nh???n vấn đề từ nhiều góc độ, đánh giá các ý kiến khác nhau, đưa ra lập luận sắc bén và có chiều sâu. Việc phân tích đa chiều và đưa ra những lập luận độc đáo, sâu sắc vượt ra ngoài những ý kiến thông thường là dấu hiệu rõ nhất của tư duy phản biện.

Đoạn thơ sử dụng những hình ảnh quen thuộc, bình dị ('chùm khế ngọt', 'đường đi học', 'bướm vàng bay') gắn liền với tuổi thơ và kỷ niệm để định nghĩa và thể hiện tình yêu sâu nặng, thiết tha với quê hương.

Miêu tả sử dụng các giác quan giúp tái hiện sự vật, hiện tượng một cách cụ thể, sống động, đa chiều, khiến người đọc như được trực tiếp cảm nhận, từ đó hình dung rõ nét và ấn tượng hơn về đối tượng được miêu tả.

Lắng nghe tích cực không chỉ là nghe mà còn là thể hiện sự quan tâm, hiểu và phản hồi. Gật đầu, giao tiếp bằng mắt, đặt câu hỏi làm rõ, tóm tắt lại ý người nói là những biểu hiện cụ thể của lắng nghe tích cực.

Từ 'về' ở đây không chỉ đơn thuần là sự trở lại về mặt địa lý mà còn là sự trở về trong tâm tưởng, ký ức của nhân vật trữ tình về một không gian, thời gian đã xa (chiều rất xưa rồi), thể hiện nỗi nhớ, sự hoài niệm và cảm giác thời gian như ngưng đọng.

Việc đọc sách báo đa dạng giúp tiếp xúc với nhiều từ mới trong ngữ cảnh khác nhau. Tra cứu nghĩa và cách dùng khi gặp từ lạ, sau đó luyện tập sử dụng chúng trong giao tiếp hoặc viết lách là quá trình hiệu quả nhất để ghi nhớ và làm phong phú vốn từ.

Nhan đề thường là 'chìa khóa' gợi mở về nội dung, chủ đề, tư tưởng hoặc cảm hứng của tác phẩm. Phân tích nhan đề giúp hiểu sâu hơn ý đồ của tác giả và các lớp nghĩa của tác phẩm. Cần xem xét nhan đề có trực tiếp hay gián tiếp thể hiện nội dung, có mang tính biểu tượng hay không.

Văn phong khoa học đề cao tính khách quan, chính xác, logic. Ngôn ngữ sử dụng thường là thuật ngữ chuyên ngành, câu văn rõ ràng, mạch lạc, không dùng các yếu tố biểu cảm, hình ảnh mang tính cá nhân quá nhiều.

Bài thuyết minh cần đảm bảo tính chính xác khoa học. Để thu hút, cần trình bày thông tin một cách rõ ràng, mạch lạc, có thể sử dụng các ví dụ minh họa, so sánh, hoặc cách diễn đạt sinh động (nhưng vẫn giữ tính khách quan) thay vì chỉ đưa ra số liệu khô khan.

Bối cảnh lịch sử - xã hội là 'mảnh đất' sản sinh ra tác phẩm. Nó ảnh hưởng trực tiếp đến đề tài, chủ đề, cảm hứng, tư tưởng, thậm chí cả hình thức nghệ thuật của tác phẩm. Tác phẩm văn học thường phản ánh hiện thực, con người, và những vấn đề nổi cộm của thời đại mà nó ra đời.

Kỹ năng tổng hợp và phân tích cấu trúc bài nói là cần thiết để nắm bắt ý chính và cách người nói sắp xếp các lập luận, dẫn chứng. Việc ghi chép có chọn lọc cũng hỗ trợ quá trình này.

Dấu chấm lửng có nhiều công dụng, nhưng phổ biến nhất là để biểu thị sự ngắt quãng, bỏ lửng ý (gợi sự suy ngẫm, cảm xúc không nói hết) hoặc liệt kê chưa đầy đủ.

Văn biểu cảm là loại văn dùng để bộc lộ trực tiếp hoặc gián tiếp tình cảm, cảm xúc của người viết trước một sự vật, hiện tượng, con người nào đó. Do đó, tình cảm, cảm xúc của người viết là yếu tố trung tâm, chi phối việc lựa chọn từ ngữ, hình ảnh và cấu trúc bài văn.

Thơ tự do không có niêm luật cố định về số tiếng, vần, nhịp. Nhịp điệu của thơ tự do thường được tạo ra bởi sự ngắt nghỉ tự nhiên theo ý thơ, theo cảm xúc, dựa vào cách ngắt dòng, xuống dòng, và đôi khi là sự lặp lại có chủ ý về từ ngữ, cấu trúc.

Sau khi hoàn thành bài viết, cần đọc lại cẩn thận để tự phát hiện lỗi. Đọc thành tiếng giúp dễ dàng nhận ra các lỗi về cấu trúc câu, từ ngữ lủng củng. Nhờ người khác đọc và góp ý cũng là một cách rất hiệu quả vì họ có thể nhìn nhận bài viết một cách khách quan hơn.

Đoạn thơ sử dụng hình ảnh 'sao Bắc Đẩu soi đường' để ví người lính, thể hiện sự bất tử, định hướng và ý nghĩa dẫn lối. Đây là một biện pháp ẩn dụ so sánh không dùng từ 'là'.

Việc lặp lại cấu trúc nhấn mạnh sự hiện diện vĩnh cửu, không phai mờ của hình ảnh người lính trong tâm trí người nói hoặc cộng đồng, bất chấp sự hy sinh.

Người kể chuyện sử dụng các từ ngữ như 'buồn man mác', 'cô đơn chợt ùa về', miêu tả cảnh vật và cảm xúc cá nhân với sự suy tư, trầm lắng.

Đoạn văn chuyển từ miêu tả cảnh vật ('con đường', 'nắng chiều', 'mái nhà') sang diễn tả cảm xúc của nhân vật ('cảm giác cô đơn') một cách tự nhiên, tạo sự liền mạch trong dòng chảy nội tâm.

Thơ tự do không tuân thủ niêm luật chặt chẽ về vần, nhịp, số tiếng. Tính nhạc của nó thường được tạo ra từ nhịp điệu của lời nói tự nhiên, sự ngắt dòng, ngắt câu, và cách sắp xếp hình ảnh, cảm xúc.

Thi pháp học tập trung nghiên cứu hệ thống các phương tiện, nguyên tắc, quy luật tổ chức hình thức nghệ thuật của tác phẩm, bao gồm điểm nhìn, kết cấu, giọng điệu, không gian, thời gian nghệ thuật...

Người kể chuyện biết được cả hành động ('bước vào', 'quét mắt', 'ngồi xuống'), suy nghĩ/cảm xúc của các nhân vật khác ('Ai cũng biết hắn là ai, và vì sao hắn đến đây'). Đây là đặc điểm của điểm nhìn toàn tri.

Điểm nhìn toàn tri cho phép người kể bao quát được cả không gian, thời gian và tâm lý của nhiều nhân vật, tạo ra sự hiểu biết sâu sắc, toàn diện về bối cảnh và tình huống.

Để thấy sự độc đáo, cần phân tích cách mỗi tác giả thể hiện đề tài qua hình ảnh, cảm xúc, giọng điệu, cấu trúc, và các biện pháp nghệ thuật riêng.

Con thuyền giấy được thả trôi đi trên dòng nước, mang theo ước mơ 'về những miền đất xa xôi, về một cuộc sống khác'. Nó biểu tượng cho khát vọng được thoát ly, khám phá thế giới rộng lớn bên ngoài.

Từ 'mặt trời' được dùng để chỉ sự sống, nguồn sống. Ở vế sau, 'mặt trời của mẹ' dùng để chỉ người con. Đây là biện pháp ẩn dụ chuyển đổi khái niệm, lấy sự vật (mặt trời) để chỉ người (đứa con - nguồn sống của mẹ).

Sự đối lập này nhấn mạnh vai trò trung tâm, nguồn sống, niềm hạnh phúc lớn lao của người con đối với người mẹ, sánh ngang với tầm quan trọng của mặt trời đối với vạn vật (bắp).

Chủ thể trữ tình là người bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ trong bài thơ. Hiểu được chủ thể này giúp xác định nguồn gốc cảm xúc, điểm nhìn và giọng điệu của bài thơ, từ đó hiểu sâu hơn nội dung và ý nghĩa.

Đoạn đối thoại thể hiện sự xung đột giữa mong muốn của thế hệ đi trước (định hướng con cái theo con đường vật chất, địa vị) và khát vọng cá nhân, đam mê của thế hệ trẻ. Đây là mâu thuẫn giữa giá trị vật chất và giá trị tinh thần/cá nhân trong xã hội.

Không gian nghệ thuật không chỉ là bối cảnh địa lý mà còn là môi trường tồn tại của nhân vật, nơi diễn ra sự kiện, thể hiện tâm trạng, số phận và góp phần bộc lộ chủ đề tác phẩm.

Ô vuông cửa sổ nhìn ra bức tường xám xịt, khiến bầu trời bị 'đóng khung lại' là hình ảnh trực quan, mạnh mẽ thể hiện sự giới hạn, thiếu tự do, bế tắc trong cuộc sống và tâm hồn nhân vật.

Thời gian nghệ thuật không chỉ là thời gian tuyến tính mà còn bao gồm cách tác giả sắp xếp sự kiện (xuôi, ngược dòng), nhịp độ kể (nhanh, chậm, ngừng), và ý nghĩa biểu tượng của thời gian.

Câu hỏi tu từ không dùng để hỏi lấy thông tin mà dùng để bộc lộ cảm xúc (băn khoăn, day dứt, khẳng định, phủ định), tạo nhịp điệu, thu hút sự chú ý của người đọc, kích thích suy nghĩ.

Thơ mang âm hưởng sử thi thường nói về những sự kiện trọng đại của cộng đồng, dân tộc, với không khí trang trọng, hào hùng, và nhân vật thường là những con người mang tầm vóc lớn lao, đại diện cho lý tưởng cộng đồng.

Đoạn văn sử dụng các chi tiết miêu tả cảnh vật, âm thanh ('trời nhá nhem tối', 'màn sương mỏng', 'tiếng mõ trâu', 'tiếng ai hát vu vơ') để gợi tả không gian và thời gian cụ thể, tạo nên một bức tranh cảnh vật giàu sức gợi.

Tiếng hát vu vơ giữa không gian nhá nhem tối và màn sương mỏng tạo cảm giác yên bình, tĩnh lặng nhưng cũng phảng phất nét u buồn, man mác đặc trưng của làng quê lúc chiều tà.

Tứ thơ là mạch cảm xúc, mạch suy nghĩ, cách tác giả tổ chức và triển khai các ý tưởng, hình ảnh trong bài thơ. Hiểu tứ thơ giúp nắm được logic phát triển của bài thơ, từ đó hiểu sâu sắc hơn thông điệp và cảm xúc chủ đạo.

Thao tác bình giảng (đánh giá, nhận xét về nội dung, nghệ thuật, ý nghĩa của chi tiết, hình ảnh, đoạn thơ/văn) thể hiện trực tiếp khả năng đánh giá và nhận định chủ quan của người viết về giá trị của tác phẩm.

Đoạn văn tập trung miêu tả ngoại hình (nếp nhăn, khuôn mặt gầy gò, khắc khổ, tay run run) và tư thế, hành động ('ngồi lặng lẽ', 'đôi mắt xa xăm', 'mân mê tà áo') để gợi lên một cuộc đời nhiều vất vả, suy tư, và có thể là nỗi buồn, sự cô đơn.

Nhan đề thường là một chìa khóa quan trọng để giải mã tác phẩm. Nó có thể trực tiếp nêu chủ đề, gợi mở không khí, biểu tượng cho một ý nghĩa sâu sắc, hoặc tạo sự tò mò. Phân tích mối quan hệ này giúp hiểu rõ hơn dụng ý nghệ thuật của tác giả.

Trong thơ ca, các hình ảnh thiên nhiên thường không chỉ là miêu tả mà còn mang ý nghĩa biểu tượng, thể hiện tâm trạng, tư tưởng của chủ thể trữ tình hoặc gợi liên tưởng về các vấn đề triết lý, xã hội, con người. Hiểu được ý nghĩa biểu tượng giúp giải mã tầng sâu của tác phẩm.

Câu thơ sử dụng hai vế đối nhau về ý nghĩa ('ngày xanh' - tuổi trẻ, 'ngày bạc' - tuổi già/khổ đau) và đối nhau về số lượng ('ít' - 'nhiều'), tạo nên sự tương phản gay gắt, nhấn mạnh sự đối lập giữa hai trạng thái.

Miêu tả nội tâm thể hiện suy nghĩ, cảm xúc, diễn biến tâm lý của nhân vật. Cần chú ý đến các từ ngữ chỉ cảm xúc, hành động thể hiện tâm trạng, dòng suy nghĩ (độc thoại nội tâm), và cách tác giả sử dụng hình ảnh, biểu tượng để diễn tả thế giới bên trong nhân vật.

Đoạn trích đối lập cuộc sống vật chất giản đơn, giới hạn ('mảnh vườn con con', 'không đi đâu xa') với sự giàu có về tinh thần ('bầu trời yên bình', 'mãn nguyện') trong ánh mắt nhân vật. Nó gợi suy ngẫm về ý nghĩa thực sự của hạnh phúc và sự đủ đầy, không phụ thuộc vào vật chất hay sự trải nghiệm rộng lớn bên ngoài.

Văn học là tấm gương phản chiếu và là sản phẩm của thời đại. Hiểu bối cảnh văn hóa - lịch sử giúp giải thích tại sao tác phẩm lại được viết như vậy, những vấn đề xã hội nào được phản ánh, và tác phẩm đóng góp gì cho dòng chảy văn học, tư tưởng của thời kỳ đó.

Tỷ lệ hiện mắc điểm được tính bằng số ca bệnh hiện có tại một thời điểm chia cho tổng dân số tại thời điểm đó. Công thức: (Số ca hiện có / Tổng dân số) * 100%. Áp dụng: (80 / 500) * 100% = 16%.

Tỷ lệ mới mắc tích lũy được tính bằng số ca mới mắc trong một khoảng thời gian chia cho tổng số người có nguy cơ mắc bệnh ban đầu. Công thức: (Số ca mới mắc / Tổng số người có nguy cơ ban đầu) * 100%. Áp dụng: (25 / 200) * 100% = 12.5%.

Tỷ lệ hiện mắc đo lường tất cả các ca bệnh (cũ và mới) tại một thời điểm hoặc trong một giai đoạn, phản ánh gánh nặng bệnh tật. Tỷ lệ mới mắc chỉ đo lường các ca bệnh mới xuất hiện trong một khoảng thời gian cụ thể trong số những người có nguy cơ, phản ánh tốc độ lây lan hoặc phát triển của bệnh.

Nghiên cứu bệnh chứng (Case-control study) bắt đầu bằng cách xác định các ca bệnh và nhóm chứng, sau đó hồi cứu để điều tra lịch sử phơi nhiễm của họ.

Nghiên cứu thuần tập theo dõi đối tượng theo thời gian từ phơi nhiễm đến kết quả bệnh, do đó có thể xác định được mối quan hệ thời gian (temporality) giữa phơi nhiễm và bệnh, điều này rất quan trọng trong việc suy luận nhân quả. Nghiên cứu bệnh chứng bắt đầu từ bệnh và hồi cứu về phơi nhiễm, khó xác định rõ yếu tố nào xảy ra trước.

Tỷ số chênh (OR) > 1 gợi ý có mối liên hệ dương tính giữa phơi nhiễm và bệnh. OR = 1.5 có nghĩa là tỷ lệ chênh (odds) của việc phơi nhiễm (sử dụng điện thoại di động) ở nhóm ca bệnh (u não) cao hơn 1.5 lần so với nhóm chứng (không u não). Trong nghiên cứu bệnh chứng, OR là ước lượng của RR.

Tỷ số nguy cơ (RR) được tính bằng Tỷ lệ mới mắc ở nhóm phơi nhiễm chia cho Tỷ lệ mới mắc ở nhóm không phơi nhiễm. Công thức: CI(phơi nhiễm) / CI(không phơi nhiễm). Áp dụng: 20% / 10% = 0.20 / 0.10 = 2.0.

RR = 2.0 có nghĩa là nhóm phơi nhiễm có nguy cơ mắc bệnh cao gấp 2 lần so với nhóm không phơi nhiễm. RR > 1 gợi ý mối liên hệ dương tính.

Câu hỏi nhằm mục đích đo lường sự hiện diện của một đặc điểm (sử dụng khẩu trang) trong một quần thể tại một thời điểm cụ thể. Đây là đặc trưng của nghiên cứu cắt ngang (Cross-sectional study), dùng để ước tính tỷ lệ hiện mắc.

Đối với các bệnh hiếm gặp, nghiên cứu bệnh chứng (Case-control study) hiệu quả hơn về chi phí và thời gian vì nó bắt đầu từ các ca bệnh (số lượng ít) và chọn một nhóm chứng phù hợp để so sánh tỷ lệ phơi nhiễm. Nghiên cứu thuần tập sẽ đòi hỏi một số lượng người tham gia rất lớn và thời gian theo dõi rất dài để thu thập đủ số ca bệnh hiếm gặp.

RR = 1.0 có nghĩa là tỷ lệ mới mắc ở nhóm phơi nhiễm bằng với tỷ lệ mới mắc ở nhóm không phơi nhiễm. Điều này cho thấy không có sự liên hệ giữa yếu tố phơi nhiễm được nghiên cứu và nguy cơ mắc bệnh.

Thiết kế nghiên cứu này có các đặc điểm: can thiệp (vắc-xin/giả dược), phân nhóm ngẫu nhiên, có nhóm đối chứng (giả dược), và mù đôi (cả người tham gia và nhà nghiên cứu đều không biết phân nhóm). Đây là đặc trưng của Thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng (Randomized Controlled Trial - RCT), được coi là bằng chứng mạnh nhất để xác định mối quan hệ nhân quả.

Sai lệch chọn mẫu xảy ra khi cách chọn hoặc giữ chân người tham gia vào nghiên cứu dẫn đến sự khác biệt có hệ thống giữa các nhóm được so sánh (ví dụ: nhóm phơi nhiễm và không phơi nhiễm, hoặc nhóm ca bệnh và nhóm chứng), ảnh hưởng đến tính đại diện và làm sai lệch ước tính về mối liên hệ.

Đây là ví dụ về sai lệch hồi tưởng (recall bias), một dạng của sai lệch thông tin (information bias). Nó xảy ra khi khả năng nhớ lại hoặc báo cáo thông tin về phơi nhiễm khác nhau giữa các nhóm dựa trên tình trạng bệnh của họ.

Yếu tố nhiễu là một yếu tố thứ ba (không phải phơi nhiễm chính, không phải kết cục) thỏa mãn ba điều kiện: 1) liên quan đến phơi nhiễm, 2) liên quan đến kết cục bệnh, và 3) không nằm trên con đường nhân quả giữa phơi nhiễm và kết cục. Sự hiện diện của nó có thể làm sai lệch ước tính về mối liên hệ giữa phơi nhiễm chính và bệnh.

Ngẫu nhiên hóa (Randomization) là kỹ thuật phân người tham gia vào các nhóm phơi nhiễm/can thiệp một cách ngẫu nhiên. Mục đích là để phân bố đều các yếu tố tiềm năng gây nhiễu (đã biết hoặc chưa biết) giữa các nhóm, giúp đảm bảo các nhóm tương đương nhau ngay từ đầu và sự khác biệt về kết cục có nhiều khả năng là do phơi nhiễm/can thiệp.

Tỷ suất mới mắc (IRR) được tính bằng Tỷ suất mới mắc ở nhóm phơi nhiễm chia cho Tỷ suất mới mắc ở nhóm không phơi nhiễm. Công thức: IR(phơi nhiễm) / IR(không phơi nhiễm). Áp dụng: (10/1000) / (5/1000) = 10 / 5 = 2.0.

Tỷ lệ tấn công là một dạng đặc biệt của tỷ lệ mới mắc tích lũy, được tính cho các vụ dịch ngắn hạn (ví dụ: ngộ độc thực phẩm, bùng phát bệnh truyền nhiễm trong một nhóm nhỏ). Nó đo lường tỷ lệ người mắc bệnh trong số những người có nguy cơ trong một vụ dịch cụ thể.

Nghiên cứu cắt ngang thu thập thông tin về phơi nhiễm (ngồi nhiều) và kết cục (đau lưng) tại cùng một thời điểm. Do đó, khó có thể xác định yếu tố nào xảy ra trước (ngồi nhiều dẫn đến đau lưng, hay đau lưng khiến người ta ngồi nhiều hơn, hoặc một yếu tố khác gây ra cả hai). Thiếu khả năng xác định mối quan hệ thời gian (temporality) là hạn chế chính của nghiên cứu cắt ngang trong việc suy luận nhân quả.

OR < 1 gợi ý mối liên hệ âm tính giữa phơi nhiễm và bệnh, tức là phơi nhiễm có thể là yếu tố bảo vệ hoặc làm giảm nguy cơ mắc bệnh. OR = 0.7 có nghĩa là tỷ lệ chênh của phơi nhiễm ở nhóm ca bệnh thấp hơn 0.7 lần so với nhóm chứng.

Trong nghiên cứu bệnh chứng, OR là ước tính của RR. Sự ước tính này đặc biệt chính xác khi bệnh được nghiên cứu là hiếm gặp trong quần thể nguồn mà nhóm chứng được chọn từ đó. Khi bệnh phổ biến, OR có xu hướng phóng đại RR.

Tỷ lệ hiện mắc là thước đo gánh nặng bệnh tật hiện có. Nó phụ thuộc vào cả tốc độ xuất hiện ca bệnh mới (tỷ lệ mới mắc) và thời gian tồn tại của bệnh (thời gian sống với bệnh hoặc thời gian mắc bệnh). Bệnh có tỷ lệ mới mắc cao hoặc thời gian mắc bệnh kéo dài sẽ có tỷ lệ hiện mắc cao hơn.

Nguy cơ quy thuộc (AR) là sự khác biệt về tỷ lệ mới mắc giữa nhóm phơi nhiễm và nhóm không phơi nhiễm. Công thức: CI(phơi nhiễm) - CI(không phơi nhiễm). CI(hút thuốc) = 30/100 = 0.3. CI(không hút thuốc) = 10/100 = 0.1. AR = 0.3 - 0.1 = 0.2.

AR = 0.2 (hoặc 20%) có nghĩa là trong nhóm người hút thuốc, có thêm 20 trường hợp viêm phế quản mãn tính trên mỗi 100 người mà nguy cơ này có thể quy cho việc hút thuốc (nghĩa là sẽ không xảy ra nếu họ không hút thuốc, giả định mối liên hệ là nhân quả). Nó phản ánh gánh nặng bệnh tật tuyệt đối do phơi nhiễm gây ra trong nhóm phơi nhiễm.

Để đánh giá sự thay đổi của một đặc điểm (tỷ lệ hút thuốc) trong một quần thể theo thời gian sau một can thiệp (chiến dịch), có thể sử dụng các nghiên cứu lặp lại kiểu cắt ngang (repeated cross-sectional studies) hoặc nghiên cứu thuần tập. Tuy nhiên, để đo lường hiệu quả của một can thiệp cụ thể, nghiên cứu thử nghiệm (ví dụ: thử nghiệm cộng đồng) hoặc nghiên cứu thuần tập theo dõi nhóm được can thiệp và nhóm không được can thiệp là phù hợp hơn cả. Trong các lựa chọn, 'Nghiên cứu thuần tập' (theo dõi nhóm tiếp xúc và không tiếp xúc với chiến dịch) hoặc 'Nghiên cứu thử nghiệm cộng đồng' (nếu có thể ngẫu nhiên hóa các cộng đồng) là tốt nhất. Nếu chỉ có các lựa chọn cơ bản, nghiên cứu thuần tập cho phép theo dõi sự thay đổi tỷ lệ hút thuốc ở nhóm được can thiệp so với nhóm không được can thiệp theo thời gian.

Trong nghiên cứu bệnh chứng, do bắt đầu từ kết cục bệnh, chúng ta không thể tính trực tiếp tỷ lệ mới mắc hoặc nguy cơ. Tỷ số chênh (OR) được tính từ dữ liệu bệnh chứng ước tính Tỷ số nguy cơ (RR) trong quần thể nguồn, đặc biệt là khi bệnh hiếm gặp.

Yếu tố nguy cơ là yếu tố mà sự hiện diện hoặc mức độ của nó làm tăng khả năng mắc bệnh. Mối liên hệ này thường được thể hiện qua các chỉ số như RR > 1 hoặc OR > 1 một cách có ý nghĩa thống kê.

Khi đối mặt với một ổ dịch mới, nghiên cứu bệnh chứng (Case-control study) là một phương pháp hiệu quả để nhanh chóng so sánh các yếu tố phơi nhiễm (ví dụ: nguồn thực phẩm, tiếp xúc với người bệnh) giữa những người mắc bệnh (ca bệnh) và những người không mắc bệnh trong cùng ổ dịch (nhóm chứng) nhằm xác định nguyên nhân khả dĩ.

Phân tích phân tầng là kỹ thuật phân tích dữ liệu theo các nhóm nhỏ (tầng) dựa trên một yếu tố tiềm năng gây nhiễu. Mục đích là để kiểm soát ảnh hưởng của yếu tố nhiễu đó và xem xét mối liên hệ giữa phơi nhiễm và bệnh có khác nhau trong từng tầng hay không, hoặc tính toán ước lượng mối liên hệ đã được điều chỉnh cho yếu tố nhiễu.

Mối liên hệ thống kê có ý nghĩa (p < 0.05) chỉ cho thấy khả năng mối liên hệ quan sát được không phải do ngẫu nhiên. Tuy nhiên, để kết luận nhân quả cần xem xét nhiều yếu tố khác theo các tiêu chí nhân quả (ví dụ: mối quan hệ thời gian, tính nhất quán, cường độ liên hệ, tính đặc hiệu, tính hợp lý sinh học, v.v.) và loại trừ các yếu tố gây nhiễu hoặc sai lệch. Một nghiên cứu đơn lẻ, đặc biệt nếu không phải là RCT, thường không đủ để xác lập nhân quả.

Nghiên cứu này thu thập dữ liệu về phơi nhiễm (sử dụng điện thoại) và kết cục (vấn đề giấc ngủ) đồng thời tại một thời điểm cụ thể trong quần thể. Đây là đặc trưng của nghiên cứu cắt ngang.

Nghiên cứu cắt ngang tương đối nhanh chóng và rẻ tiền vì chỉ thu thập dữ liệu tại một thời điểm. Các phương án khác là ưu điểm của các loại hình nghiên cứu khác (thuần tập/thử nghiệm lâm sàng cho mối quan hệ nhân quả, bệnh chứng cho bệnh hiếm).

Nghiên cứu bắt đầu bằng việc xác định nhóm người mắc bệnh (ca bệnh) và nhóm người không mắc bệnh (chứng), sau đó điều tra ngược về quá khứ để tìm hiểu yếu tố phơi nhiễm. Đây là đặc trưng của nghiên cứu bệnh chứng.

OR = (Odds phơi nhiễm ở nhóm bệnh) / (Odds phơi nhiễm ở nhóm chứng). Odds phơi nhiễm ở nhóm bệnh = Số bệnh nhân phơi nhiễm / Số bệnh nhân không phơi nhiễm = 60 / (100-60) = 60/40 = 1.5. Odds phơi nhiễm ở nhóm chứng = Số người chứng phơi nhiễm / Số người chứng không phơi nhiễm = 40 / (200-40) = 40/160 = 0.25. OR = 1.5 / 0.25 = 6.0.

OR = 6.0 cho thấy những người mắc bệnh (ung thư gan) có tỉ lệ chênh (odds) tiếp xúc với hóa chất X cao gấp 6 lần so với những người không mắc bệnh. Trong nghiên cứu bệnh chứng, OR là ước lượng của Nguy cơ tương đối khi bệnh hiếm.

Khảo sát tại một thời điểm cụ thể để xác định số trường hợp hiện có trong quần thể là cách đo lường tỉ lệ hiện mắc (Prevalence).

Tỉ lệ mới mắc đo lường số ca bệnh mới xuất hiện trong một khoảng thời gian ở một quần thể nguy cơ. Nghiên cứu thuần tập (Cohort study) theo dõi nhóm người khỏe mạnh theo thời gian để ghi nhận sự xuất hiện của bệnh mới, do đó là thiết kế phù hợp nhất.

Tỉ lệ hiện mắc bị ảnh hưởng bởi cả tỉ lệ mới mắc và thời gian mắc bệnh. Hiện mắc = Mới mắc x Thời gian mắc bệnh (xấp xỉ). Nếu hiện mắc cao nhưng mới mắc thấp, điều này có nghĩa là những người mắc bệnh thường sống chung với bệnh đó trong một thời gian dài (bệnh mãn tính, ít gây tử vong hoặc không chữa khỏi).

Định nghĩa ca bệnh rõ ràng giúp đảm bảo tính chính xác và nhất quán trong việc xác định ai là 'bệnh nhân' trong nghiên cứu, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến việc đo lường tỉ lệ mắc bệnh và tính chính xác của kết quả.

Nghiên cứu này phân bổ ngẫu nhiên đối tượng vào các nhóm can thiệp khác nhau (tiêm vắc-xin A hoặc B) và theo dõi kết quả. Đây là đặc trưng của thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng (RCT), mặc dù ở đây đối chứng là một loại vắc-xin khác chứ không phải giả dược.

RCT có khả năng kiểm soát nhiễu tốt nhất thông qua phân bổ ngẫu nhiên, giúp thiết lập mối quan hệ nhân quả giữa can thiệp và kết cục một cách mạnh mẽ nhất.

Tính đáng tin cậy (validity) của nghiên cứu phụ thuộc vào việc thiết kế có kiểm soát tốt các yếu tố gây nhiễu và sai lệch hay không. Kích thước mẫu lớn giúp tăng độ chính xác (precision) nhưng không đảm bảo tính đáng tin cậy. Tỉ lệ tham gia và số lượng tác giả không trực tiếp phản ánh tính đáng tin cậy của thiết kế.

Tỉ lệ mới mắc tích lũy = (Số ca mới mắc trong nhóm) / (Tổng số người trong nhóm có nguy cơ ban đầu). Nhóm hút thuốc: 150 / 1000 = 0.15 hay 15%.

RR = (Tỉ lệ mới mắc ở nhóm phơi nhiễm) / (Tỉ lệ mới mắc ở nhóm không phơi nhiễm). Tỉ lệ mới mắc ở nhóm hút thuốc = 150/1000 = 0.15. Tỉ lệ mới mắc ở nhóm không hút thuốc = 30/1000 = 0.03. RR = 0.15 / 0.03 = 5.

RR = 5.0 nghĩa là nhóm phơi nhiễm (hút thuốc) có nguy cơ mắc bệnh cao gấp 5 lần nhóm không phơi nhiễm (không hút thuốc).

Sai lệch chọn lọc xảy ra khi cách chọn nhóm bệnh và nhóm chứng dẫn đến sự khác biệt có hệ thống về yếu tố phơi nhiễm, không phản ánh đúng trong quần thể gốc. Lựa chọn nhóm chứng từ những người đến khám bệnh khác có thể làm sai lệch tỉ lệ phơi nhiễm trong nhóm chứng so với dân số chung.

Sai lệch thông tin liên quan đến việc thu thập dữ liệu không chính xác hoặc không nhất quán. Việc người tham gia không nhớ chính xác thông tin (ví dụ: lịch sử phơi nhiễm) là một dạng phổ biến của sai lệch hồi tưởng (recall bias), một loại sai lệch thông tin.

Yếu tố gây nhiễu là một yếu tố vừa liên quan đến yếu tố phơi nhiễm, vừa liên quan đến kết cục (bệnh), và không nằm trên con đường nhân quả giữa phơi nhiễm và bệnh. Sự tồn tại của yếu tố này có thể làm sai lệch ước lượng về mối liên hệ giữa phơi nhiễm và bệnh.

Trong tình huống này, hút thuốc lá vừa liên quan đến uống cà phê (phơi nhiễm), vừa liên quan đến bệnh tim mạch (kết cục), và không phải là hậu quả của việc uống cà phê. Do đó, hút thuốc lá có thể là yếu tố gây nhiễu, làm cho mối liên hệ giữa cà phê và bệnh tim mạch trở nên giả tạo hoặc bị phóng đại.

Ghép cặp (matching) là một kỹ thuật được sử dụng trong thiết kế nghiên cứu (đặc biệt là bệnh chứng và thuần tập) để chọn các đối tượng trong nhóm phơi nhiễm và không phơi nhiễm (hoặc nhóm bệnh và nhóm chứng) sao cho giống nhau về các yếu tố gây nhiễu tiềm ẩn (ví dụ: tuổi, giới tính).

Phân tích phân tầng (stratified analysis) và phân tích hồi quy đa biến (multivariable regression) là các kỹ thuật thống kê được sử dụng trong giai đoạn phân tích để hiệu chỉnh ảnh hưởng của các yếu tố gây nhiễu lên mối liên hệ giữa phơi nhiễm và bệnh.

Sai lệch hồi tưởng xảy ra khi nhóm bệnh nhớ thông tin phơi nhiễm trong quá khứ khác với nhóm chứng do tình trạng bệnh của họ. Sử dụng các nguồn dữ liệu khách quan, đã được ghi nhận trước khi bệnh xuất hiện (ví dụ: hồ sơ y tế, hồ sơ việc làm) có thể giảm thiểu sai lệch này.