Đề Trắc nghiệm Mộ, Nguyên tiêu- Kết nối tri thức (Kết Nối Tri Thức)

Bài thơ "Mộ" được Bác sáng tác trên đường chuyển lao từ Tĩnh Tây sang Thiên Bảo (Trung Quốc), thể hiện tâm trạng và nghị lực của người chiến sĩ trong hoàn cảnh tù đày.

Hai câu thơ mở đầu bức tranh chiều tối nơi núi rừng, với cánh chim mỏi về rừng và chòm mây lẻ trôi chậm chạp. Đây là điểm nhìn từ dưới lên cao, bao quát cảnh vật rộng lớn, đồng thời gợi lên tâm trạng cô đơn, mệt mỏi của nhân vật trữ tình (qua hình ảnh cánh chim mỏi, chòm mây lẻ).

Hình ảnh chòm mây lẻ loi trôi chậm chạp trên bầu trời không chỉ là cảnh thực mà còn là ẩn dụ cho sự cô đơn, lẻ loi của người tù trên đường chuyển lao đầy gian khổ.

Nghệ thuật "lấy động tả tĩnh" thể hiện qua hình ảnh cánh chim bay (động) và chòm mây trôi (động) để làm nổi bật không gian chiều tối nơi rừng núi đang dần chìm vào tĩnh lặng. Sự vận động của cảnh vật càng làm nổi bật sự tĩnh mịch của không gian.

Trong thơ cổ, con người thường nhỏ bé, lẩn khuất trong cảnh vật. Hồ Chí Minh lại đưa hình ảnh con người lao động (cô gái xay ngô) vào trung tâm bức tranh, với vẻ đẹp khỏe khoắn, bình dị, thể hiện sự quan tâm đến con người và cuộc sống trần thế - đây là nét hiện đại.

Từ "hồng" không chỉ miêu tả màu sắc bếp lửa mà còn là điểm hội tụ ánh sáng, hơi ấm, xua tan đi sự tối tăm, lạnh lẽo của cảnh vật và hoàn cảnh tù đày. Nó thể hiện sức sống, niềm tin, sự lạc quan và hướng về ánh sáng của người chiến sĩ.

Hình ảnh bếp lửa "hồng" (sáng) hiện lên trong bối cảnh chiều tối đang dần buông xuống (tối). Ánh sáng của bếp lửa không chỉ làm nổi bật sự ấm áp, sinh hoạt của con người mà còn gợi cảm giác bóng tối xung quanh càng trở nên đậm đặc hơn.

Cấu trúc điệp vòng này (xay ngô / xay ngô xong) mô phỏng nhịp điệu đều đặn, tuần hoàn của chiếc cối xay ngô và công việc lao động. Nó cũng gợi cảm giác về sự vận động của thời gian, từ chiều tối đến khi công việc hoàn thành.

Trong hoàn cảnh tù đày gian khổ, Bác vẫn thể hiện phong thái ung dung, lạc quan, vượt lên trên hoàn cảnh để hướng về thiên nhiên, con người và cuộc sống, đồng thời giữ vững ý chí, nghị lực của người chiến sĩ.

Bài thơ được sáng tác vào năm 1948, trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, khi Bác đang ở Việt Bắc và trực tiếp lãnh đạo cuộc kháng chiến.

Hình ảnh trăng tròn không chỉ miêu tả vẻ đẹp của đêm rằm tháng Giêng mà còn gợi không khí sum họp, viên mãn, là biểu tượng quen thuộc trong thơ ca cổ, đồng thời thể hiện sự ung dung, tự tại của Bác ngay trong hoàn cảnh chiến khu.

Cụm từ này gợi không gian chiến khu Việt Bắc hiểm trở, bí mật, nơi Bác và các đồng chí làm việc, bàn bạc việc quân giữa cảnh vật hoang sơ, mịt mờ khói sóng.

Bài thơ sử dụng thể thơ Đường luật (thất ngôn tứ tuyệt), hình ảnh trăng, sông nước, đêm rằm mang nét cổ điển. Tuy nhiên, việc lồng ghép hoạt động cách mạng ("đàm quân sự") và hình ảnh con người chiến sĩ ung dung giữa thiên nhiên là nét hiện đại, thể hiện sự gắn bó giữa con người cách mạng và thiên nhiên.

Hình ảnh trăng đầy thuyền là một hình ảnh lãng mạn, giàu chất thơ, thể hiện tâm hồn thi sĩ luôn rộng mở, giao hòa với vẻ đẹp thiên nhiên, ngay cả khi đang bận rộn với công việc cách mạng.

Bài "Mộ" miêu tả cảnh chiều tối nơi núi rừng với những nét chấm phá (chim, mây, xóm núi, bếp lửa) gợi cảm giác cô đơn, mệt mỏi nhưng vẫn có điểm sáng. Bài "Nguyên tiêu" miêu tả đêm rằm ở chiến khu với không gian sông nước, trăng sáng, mang vẻ đẹp lãng mạn, khoáng đạt hơn.

Trong "Mộ", điểm nhìn chuyển từ cao (nhìn chim, mây) xuống thấp và gần (nhìn cô gái xay ngô). Trong "Nguyên tiêu", điểm nhìn bao quát không gian rộng lớn của sông nước, bầu trời, trăng sáng và con người trên thuyền, thể hiện sự hòa mình vào cảnh vật.

Hoạt động "đàm quân sự" (bàn việc quân) ngay trong khung cảnh đêm rằm đẹp đẽ thể hiện sự gắn bó mật thiết giữa cuộc sống cách mạng và vẻ đẹp thiên nhiên, cho thấy tinh thần làm việc khẩn trương, trách nhiệm cao của người chiến sĩ ngay cả trong những giây phút thưởng ngoạn cảnh đẹp.

Trong "Mộ", bếp lửa hồng là điểm sáng duy nhất trong bóng tối, thể hiện sức sống, niềm tin, xua tan lạnh lẽo, cô đơn. Trong "Nguyên tiêu", ánh trăng là nguồn sáng chủ đạo, bao phủ không gian, thể hiện sự hòa hợp, lãng mạn, vẻ đẹp của đêm rằm và tâm hồn khoáng đạt.

Trong cả hai bài, con người không bị hòa tan hay lấn át bởi thiên nhiên mà luôn có sự giao hòa, gắn bó. Con người quan sát, cảm nhận vẻ đẹp thiên nhiên, đồng thời thiên nhiên cũng là nơi con người thể hiện tâm trạng, bản lĩnh của mình.

Phong cách thơ Bác thể hiện sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố cổ điển và hiện đại, giữa chất thép của người chiến sĩ và chất thơ của người nghệ sĩ, mang đậm tinh thần lạc quan, ý chí kiên cường và tình yêu thiên nhiên, con người.

Dù trong hoàn cảnh tù đày, mệt mỏi, Bác vẫn dành ánh mắt quan sát, cảm nhận vẻ đẹp của cánh chim, chòm mây, xóm núi, bếp lửa. Tình yêu thiên nhiên trở thành nguồn động viên tinh thần giúp Bác vượt qua khó khăn.

Hình ảnh cô gái xóm núi xay ngô và bếp lửa hồng là điểm sáng ấm áp trong bài thơ, thể hiện sự quan tâm, yêu thương của Bác đối với cuộc sống lao động bình dị của nhân dân. Ánh mắt Bác đã vượt qua hoàn cảnh tù đày để hướng về con người, cuộc sống.

Con thuyền là phương tiện di chuyển trên sông nước, gắn liền với không gian chiến khu Việt Bắc. Nó vừa là phương tiện để Bác di chuyển, vừa là không gian để Bác làm việc ("đàm quân sự") và thưởng ngoạn cảnh trăng đêm rằm.

Cả hai bài thơ đều thể hiện vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh, nhưng "Mộ" nhấn mạnh tinh thần vượt lên hoàn cảnh khắc nghiệt của tù đày để hướng về ánh sáng, cuộc sống. "Nguyên tiêu" lại tập trung vào sự hòa quyện giữa con người cách mạng và vẻ đẹp lãng mạn của thiên nhiên, thể hiện sự ung dung, tự tại ngay trong công việc kháng chiến.

Từ "cô" trong "cô vân" có nghĩa là lẻ loi, đơn độc. Dịch thành "chòm mây" làm mất đi sắc thái gợi cảm giác lẻ loi, cô đơn của áng mây, vốn cũng là ẩn dụ cho tâm trạng của người tù.

Nguyên tác "Ma túc bao hoàn" chỉ đơn thuần là "xay ngô xong". Việc thêm chữ "tối" vào bản dịch làm mất đi sự hàm súc, kín đáo của nguyên tác, đồng thời có thể gây hiểu lầm về thời gian (chỉ là công việc hoàn thành vào lúc tối, không nhất thiết phải là 'xay ngô TỐI').

"Mộ" miêu tả không gian chiều tối nơi núi rừng, gắn với hành trình chuyển lao. "Nguyên tiêu" miêu tả không gian đêm rằm trên sông nước chiến khu Việt Bắc, gắn với hoạt động cách mạng.

Cả hai bài thơ đều thuộc tập Nhật ký trong tù, được sáng tác trong hoàn cảnh đặc biệt. Tuy nhiên, nội dung chính không chỉ là cảnh tù đày mà còn là bức tranh thiên nhiên và con người được nhìn qua lăng kính của người chiến sĩ thi sĩ, thể hiện tâm hồn và bản lĩnh của Bác.

Dù hoàn cảnh khác nhau (tù đày vs. kháng chiến), nhân vật trữ tình trong cả hai bài đều thể hiện tinh thần lạc quan, yêu đời, yêu thiên nhiên, con người và bản lĩnh kiên cường, ung dung vượt lên hoàn cảnh.

Nhận định này hoàn toàn đúng. "Chất thép" thể hiện ở tinh thần kiên cường, ý chí vượt khó, bản lĩnh chiến sĩ ngay trong hoàn cảnh khắc nghiệt ("Mộ") hoặc bận rộn công việc cách mạng ("Nguyên tiêu"). "Chất thơ" thể hiện ở tâm hồn nhạy cảm, yêu thiên nhiên, con người, sự lãng mạn, ung dung của người nghệ sĩ.

Câu hỏi kiểm tra bối cảnh sáng tác bài thơ, một yếu tố quan trọng để hiểu tác phẩm. Bài thơ được viết khi Bác đang bị giải đi trên đường chuyển lao, một hoàn cảnh khắc nghiệt đòi hỏi ý chí phi thường.

Câu hỏi yêu cầu phân tích bức tranh thiên nhiên trong hai câu thơ đầu. Hình ảnh cánh chim và chòm mây, kết hợp với trạng thái 'mỏi', 'lẻ loi', 'trôi nhẹ' (lững lờ) gợi lên sự vận động chậm chạp, cảnh vật chìm dần vào bóng tối, thấm đẫm cảm giác mệt mỏi, cô đơn của chiều tà.

Câu hỏi yêu cầu phân tích sự khác biệt giữa nguyên tác và bản dịch, tập trung vào hai từ cụ thể. "Cô vân" (mây lẻ loi) và "mạn mạn" (lững lờ, chậm chạp) trong nguyên tác gợi tả cảm giác cô độc, uể oải, trong khi bản dịch "chòm mây" và "trôi nhẹ" làm mất đi sắc thái đó.

Câu hỏi yêu cầu nhận diện và phân tích một biện pháp nghệ thuật. Hình ảnh cánh chim đang 'về rừng tìm chốn ngủ' là hình ảnh vận động cuối ngày, gợi sự kết thúc, dừng lại, từ đó làm nổi bật sự tĩnh lặng, vắng vẻ của không gian chiều tối.

Câu hỏi yêu cầu phân tích sự chuyển đổi trong bài thơ. Hai câu đầu là không gian rộng lớn, cao xa (núi rừng, tầng không) và thời gian chiều tà. Hai câu cuối chuyển về không gian gần gũi, ấm cúng (xóm núi, trong nhà) và thời gian đã tối hẳn, có ánh lửa.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa biểu tượng của một hình ảnh trung tâm. Ánh lửa hồng không chỉ là dấu hiệu của sự sống, hơi ấm nơi xóm núi mà còn là biểu tượng cho tinh thần lạc quan, niềm tin vào sự sống, ánh sáng hy vọng của người chiến sĩ trong hoàn cảnh ngục tù khắc nghiệt.

Câu hỏi yêu cầu nhận diện và phân tích một biện pháp nghệ thuật. Trong bối cảnh chiều tối dần chuyển sang đêm, hình ảnh ánh lửa 'rực hồng' của lò than nổi bật lên, không chỉ chiếu sáng không gian mà còn làm rõ hơn cái nền tối đang bao trùm, đồng thời mang ý nghĩa biểu tượng về ánh sáng tinh thần.

Câu hỏi yêu cầu tổng hợp và đánh giá vẻ đẹp tâm hồn tác giả. Bài thơ cho thấy Bác vừa là người chiến sĩ kiên cường vượt lên hoàn cảnh gian khổ, vừa là nhà thơ có tâm hồn nhạy cảm, yêu thiên nhiên, yêu con người, và luôn giữ vững tinh thần lạc quan.

Câu hỏi kiểm tra bối cảnh sáng tác, tương tự như bài "Mộ" nhưng ở một giai đoạn khác. "Nguyên tiêu" được viết trong những năm đầu kháng chiến chống Pháp, khi Bác và Trung ương Đảng đang ở chiến khu Việt Bắc.

Câu hỏi yêu cầu phân tích không gian và thời gian trong hai câu đầu. Thời gian là đêm rằm tháng giêng, đặc biệt là lúc trăng tròn nhất. Không gian là sông nước mùa xuân, mênh mông, hòa quyện với bầu trời, tràn ngập sức sống mùa xuân.

Câu hỏi yêu cầu phân tích tác dụng của biện pháp điệp từ. Điệp từ "xuân" nhấn mạnh, tô đậm, lan tỏa không khí, sức sống và vẻ đẹp của mùa xuân, cho thấy mùa xuân không chỉ hiện diện trên sông, dưới nước mà còn vươn tới bầu trời, bao trùm cả không gian.

Câu hỏi yêu cầu liên hệ hình ảnh thơ với truyền thống và phân tích ý nghĩa cụ thể trong tác phẩm. Trăng trong thơ cổ thường gắn với vẻ đẹp, sự thi vị, tâm hồn nghệ sĩ. Trong "Nguyên tiêu", trăng vừa mang nét cổ điển (vẻ đẹp, lãng mạn) vừa gắn với hiện thực cách mạng (người bạn đồng hành của người chiến sĩ, chứng kiến cuộc họp bàn việc quân).

Câu hỏi yêu cầu phân tích sự kết hợp giữa hai phẩm chất trong con người Bác. Việc "bàn việc quân" ở "nơi sâu thẳm" thể hiện tinh thần, trách nhiệm của người chiến sĩ cách mạng. Hình ảnh "trăng đầy thuyền" khi "nửa đêm quay về" thể hiện tâm hồn phóng khoáng, yêu trăng, yêu thiên nhiên của người thi sĩ.

Câu hỏi yêu cầu phân tích đa nghĩa của một hình ảnh thơ. Hình ảnh này có thể hiểu theo nghĩa tả thực (ánh trăng chiếu đầy khoang thuyền) và nghĩa biểu tượng (trăng như người bạn đồng hành, sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên, sự phong phú, đầy đặn của tâm hồn thi sĩ).

Câu hỏi yêu cầu so sánh và rút ra điểm chung về phong cách. Cả hai bài đều thể hiện sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố cổ điển (thể thơ, hình ảnh) và hiện đại (tinh thần cách mạng, con người trung tâm), cùng với tinh thần lạc quan, ung dung của Bác dù ở hoàn cảnh nào.

Câu hỏi kiểm tra khái niệm 'nhãn tự' và khả năng áp dụng vào bài thơ. Nhãn tự là chữ then chốt, cô đọng tinh thần, cảm xúc của bài thơ. Chữ "hồng" trong "Mộ" là điểm sáng duy nhất, thu hút ánh nhìn, mang hơi ấm, niềm tin, thể hiện sự vươn dậy của tinh thần, là nơi hội tụ ý nghĩa toàn bài.

Câu hỏi yêu cầu phân tích sự chuyển biến của thời gian dựa vào các chi tiết trong bài. Bài thơ mở đầu với cảnh "chiều tối" (Mộ), hình ảnh chim về tổ, mây trôi lững lờ gợi thời khắc cuối ngày. Kết thúc bài, ánh lửa lò than "đã rực hồng" cho thấy trời đã tối hẳn, đêm đã buông xuống.

Câu hỏi yêu cầu nhận diện nét hiện đại trong thơ Bác. Trong thơ cổ, con người thường mờ nhạt làm nền cho cảnh, hoặc mang vẻ yếu đuối, sầu lụy. Hình ảnh cô gái xay ngô trong "Mộ" lại là trung tâm của bức tranh cuối bài, toát lên vẻ khỏe khoắn, bình dị, hăng say lao động, đầy sức sống, thể hiện cái nhìn mới mẻ, hướng về con người và cuộc sống bình dị.

Câu hỏi yêu cầu so sánh, phân tích điểm khác biệt. Trăng trong thơ cổ thường gắn với sự cô đơn, nỗi nhớ nhà, tâm trạng u hoài, thi vị thuần túy. Trăng trong thơ Bác (Nguyên tiêu) vẫn giữ vẻ đẹp cổ điển nhưng còn là người bạn, người chứng kiến công việc cách mạng, gắn với tinh thần lạc quan, chủ động của người chiến sĩ.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa của một chi tiết tả cảnh. Cảnh này cho thấy công việc cách mạng diễn ra ở nơi bí mật, hiểm trở ("sâu thẳm mịt mù khói sóng"), trong đêm khuya, nhưng vẫn đầy khẩn trương và quan trọng ("bàn việc quân"), thể hiện sự gian khổ nhưng cũng rất chủ động, quyết tâm.

Câu hỏi yêu cầu tổng hợp và đánh giá khía cạnh thi sĩ trong con người Bác. Cả hai bài đều cho thấy Bác có khả năng rung động trước vẻ đẹp thiên nhiên (cánh chim, chòm mây, trăng, sông nước), sử dụng ngôn ngữ, hình ảnh giàu sức gợi tả, và có những cảm xúc tinh tế ngay cả trong hoàn cảnh khó khăn.

Câu hỏi yêu cầu nhận diện yếu tố hiện đại. Yếu tố hiện đại trong "Nguyên tiêu" là việc đưa nội dung cách mạng (bàn việc quân) vào thơ, sự hòa quyện giữa con người hành động (chiến sĩ) và con người chiêm ngưỡng (thi sĩ), tinh thần làm chủ hoàn cảnh, lạc quan cách mạng.

Câu hỏi yêu cầu phân tích tinh thần vượt khó của tác giả qua hai bài thơ. Dù trong tù (Mộ) hay trong kháng chiến gian khổ (Nguyên tiêu), Bác đều hướng tâm hồn đến thiên nhiên, cuộc sống, công việc, và giữ vững thái độ ung dung, lạc quan, không bị hoàn cảnh chi phối.

Câu hỏi yêu cầu phân tích tác dụng của chi tiết kết thúc. Việc kết thúc bằng ánh lửa hồng tạo ra một điểm sáng mạnh mẽ, xua tan bóng tối của cảnh chiều tà và ngục tù, thể hiện sự chiến thắng của ánh sáng, sự sống, niềm tin và tinh thần lạc quan của người tù cách mạng trước hoàn cảnh.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa của việc lựa chọn thể thơ. Việc sử dụng thể thơ cổ chứng tỏ Bác có sự am hiểu, kế thừa và làm chủ được tinh hoa văn học truyền thống, đồng thời cho thấy sự kết hợp giữa yếu tố truyền thống và hiện đại trong sáng tác của Bác.

Câu hỏi yêu cầu phân tích mối tương quan. Trong "Nguyên tiêu", thiên nhiên (trăng, sông, nước, trời xuân) không chỉ là phông nền mà còn là người bạn, đồng hành cùng con người (người chiến sĩ bàn việc quân, đi thuyền về). Có sự hòa hợp, giao cảm sâu sắc giữa con người và vũ trụ, thể hiện tâm hồn khoáng đạt của Bác.

Câu hỏi yêu cầu so sánh cảm giác, không khí. "Mộ" mang không khí trầm lắng, mệt mỏi ban đầu, rồi ấm áp, hy vọng ở cuối. "Nguyên tiêu" mang không khí tươi sáng, khoáng đạt, lãng mạn và ung dung ngay từ đầu.

Câu hỏi yêu cầu nhận diện đặc điểm thơ Đường luật được kế thừa. Cả hai bài đều tuân thủ niêm, luật, vần, đối của thể Thất ngôn tứ tuyệt, sử dụng hình ảnh mang tính ước lệ, tượng trưng (chim, mây, trăng, sông...), và có bút pháp tả cảnh ngụ tình.

Câu hỏi yêu cầu so sánh cách khắc họa con người. Bài "Mộ" có hình ảnh cô gái xay ngô (con người lao động bình dị) và ẩn sau là bóng dáng người tù (con người chịu đựng hoàn cảnh). Bài "Nguyên tiêu" có hình ảnh con người chiến sĩ (bàn việc quân) và con người thi sĩ (ngắm trăng), là sự hòa quyện của hai phẩm chất trong cùng một nhân vật trữ tình.

Câu hỏi yêu cầu tổng hợp và đánh giá chung về phong cách. Phong cách thơ Bác thể hiện sự dung dị, hàm súc, kết hợp cổ điển và hiện đại, lãng mạn và hiện thực, đặc biệt là sự thống nhất giữa tâm hồn nghệ sĩ và phẩm chất chiến sĩ, cùng tinh thần lạc quan, yêu đời, yêu nước sâu sắc.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa của hình ảnh 'cô vân'. 'Cô vân' là áng mây lẻ loi, 'mạn mạn' là trôi lững lờ, kết hợp trong không gian 'thiên không' rộng lớn gợi cảm giác cô đơn, lạc lõng, đồng thời phản chiếu tâm trạng của người tù đang trên đường chuyển lao.

Hai câu đầu 'Mộ' miêu tả cảnh vật trên cao (chim, mây, trời) với điểm nhìn từ dưới lên và không gian rộng lớn. Hai câu cuối chuyển xuống mặt đất, tập trung vào cảnh sinh hoạt của con người (sơn thôn, thiếu nữ xay ngô, bếp lò) với điểm nhìn gần gũi hơn.

Trong hoàn cảnh tù đày, mệt mỏi, việc bắt gặp hình ảnh con người lao động bình dị, khỏe khoắn và tràn đầy sức sống là một nguồn động lực, sự kết nối với cuộc sống thực tại và thể hiện tình yêu thương, hướng về nhân dân của Bác.

Chữ 'hồng' không chỉ tả màu sắc của bếp lửa mà còn tượng trưng cho ánh sáng, hơi ấm, sự sống, niềm vui và tinh thần lạc quan, ý chí vượt lên hoàn cảnh khắc nghiệt của người tù.

Bài thơ 'Nguyên tiêu' được Hồ Chí Minh sáng tác trong thời kỳ đầu cuộc kháng chiến chống Pháp, khi Bác đang hoạt động ở Việt Bắc, thường xuyên di chuyển và làm việc trong điều kiện khó khăn.

'Trăng đầy thuyền' là hình ảnh lãng mạn, gợi sự giao hòa trọn vẹn giữa con người (trên thuyền) và thiên nhiên (ánh trăng). Nó thể hiện tâm hồn thi sĩ luôn rộng mở, rung động trước vẻ đẹp của tạo hóa, ngay cả trong hoàn cảnh bận rộn việc quân sự.

Bài thơ sử dụng thể Tứ tuyệt Đường luật (cổ điển) nhưng nội dung lại gắn với bối cảnh cách mạng, việc quân sự (hiện đại). Sự kết hợp này tạo nên nét đặc sắc trong thơ Bác.

Câu thơ đặt việc 'bàn việc quân' ở 'nơi sâu thẳm mịt mờ khói sóng', trong đêm trăng, cho thấy sự chủ động, ung dung, làm chủ hoàn cảnh của người chiến sĩ dù đang trong điều kiện khó khăn, bí mật.

Trong 'Mộ', con người là 'thiếu nữ' lao động bình dị, được Bác quan sát. Trong 'Nguyên tiêu', con người là chính Bác và đồng chí đang 'bàn việc quân'. Cả hai đều thể hiện con người gắn bó với cuộc sống/sự nghiệp, nhưng vai trò và hành động khác nhau (được nhìn ngắm vs chủ thể hành động).

Phong cách thơ Bác Hồ thường có sự hòa quyện giữa chất cổ điển và hiện đại, giữa chất thép (tinh thần chiến sĩ) và chất tình (tâm hồn thi sĩ). Cả hai bài thơ đều minh chứng cho điều này.

Đây là nghệ thuật điệp vòng (hoàn điệp). Nó mô phỏng âm thanh, nhịp điệu đều đặn, miệt mài của cối xay ngô, đồng thời gợi sự tuần hoàn của thời gian và công việc, nhấn mạnh vẻ đẹp của lao động.

Việc lặp lại từ 'xuân' ba lần trong một câu thơ ngắn gọn nhấn mạnh sự tràn ngập, bao phủ của sức sống mùa xuân trên khắp không gian (sông, nước, trời), tạo nên một bức tranh mùa xuân tươi mới, đầy sức sống.

Cả 'Mộ' và 'Nguyên tiêu' đều là những bài thơ ngắn gọn, mỗi bài gồm bốn câu, mỗi câu bảy chữ, tuân theo niêm luật cơ bản của thơ Đường luật. Đây là thể Tứ tuyệt.

Trong hoàn cảnh tù đày ('Mộ') hay bận rộn việc quân ('Nguyên tiêu'), Bác vẫn giữ được tâm hồn yêu thiên nhiên, tinh thần lạc quan, ung dung tự tại và luôn hướng về cuộc sống, về nhân dân, về sự nghiệp cách mạng.

Từ 'tầm' (tìm) diễn tả hành động có ý thức, sự mệt mỏi sau một ngày bay lượn, nay phải chủ động tìm về nơi trú ngụ. Nó gợi lên sự vội vã, mệt nhọc của cánh chim khi chiều xuống.

Thiên nhiên trong 'Mộ' mang vẻ tĩnh lặng, u buồn của chiều tối với hình ảnh lẻ loi (mây lẻ), mệt mỏi (chim mỏi). Thiên nhiên trong 'Nguyên tiêu' tràn đầy sức sống của mùa xuân ('xuân giang, xuân thủy, xuân thiên'), lung linh, huyền ảo dưới ánh trăng rằm.

Ánh trăng trong 'Nguyên tiêu' là ánh trăng rằm sáng vằng vặc, soi sáng không gian đêm. Nó không chỉ là vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn là biểu tượng của sự bình yên, hy vọng, và đồng hành cùng con người trong đêm bàn việc quân sự. Hình ảnh 'trăng đầy thuyền' càng nhấn mạnh sự gắn bó này.

Trong 'Mộ', sự vượt lên thể hiện ở việc từ cảnh mệt mỏi, u buồn của chiều tối chuyển sang chú ý đến cảnh sinh hoạt ấm áp, tràn đầy sức sống của con người và tìm thấy 'ánh hồng' hy vọng. Trong 'Nguyên tiêu', sự vượt lên thể hiện ở việc kết hợp hài hòa giữa nhiệm vụ cách mạng ('đàm quân sự') và sự thưởng thức vẻ đẹp thiên nhiên ('nguyệt mãn thuyền'), cho thấy tinh thần lạc quan, ung dung dù bận rộn.

Chất 'thép' trong 'Nguyên tiêu' được thể hiện rõ nhất qua hình ảnh 'đàm quân sự' (bàn việc quân), cho thấy nhiệm vụ cách mạng luôn được đặt lên hàng đầu, ngay cả trong đêm rằm đẹp.

Hai hình ảnh này đối lập nhau: chim thì 'mỏi', có đích đến ('tìm chốn ngủ'); mây thì 'lẻ loi' ('cô'), 'lững lờ' ('mạn mạn'), không có đích đến rõ ràng. Sự tương phản này gợi cảm giác về sự vận động, tìm kiếm của sự sống (chim) đối lập với sự trôi dạt, vô định, lẻ loi (mây), phản ánh một phần tâm trạng của người tù.

Hình ảnh thiếu nữ xay ngô gợi lên vẻ đẹp khỏe khoắn, bình dị, cần cù, miệt mài trong lao động. Đây là vẻ đẹp của cuộc sống giản dị, chân thực mà người tù vẫn luôn hướng về.

Cảnh chiều tối u buồn, mệt mỏi ('chim mỏi', 'mây lẻ') ban đầu gợi sự đồng cảm với tâm trạng mệt mỏi của người tù. Tuy nhiên, khi chuyển sang cảnh sinh hoạt ấm áp ('lò đã rực hồng'), tâm trạng người tù bừng sáng lên, thể hiện sự lạc quan, vượt lên hoàn cảnh.

Không gian đêm rằm trong 'Nguyên tiêu' là không gian rộng lớn, khoáng đạt ('xuân giang, xuân thủy tiếp xuân thiên'), có sự hòa quyện giữa sông nước, bầu trời và ánh trăng, mang vẻ đẹp lung linh, huyền ảo và tràn đầy sức sống mùa xuân.

Trong 'Mộ', lạc quan là sự bừng sáng, vượt thoát khỏi cảnh ngộ khắc nghiệt ('lô dĩ hồng'). Trong 'Nguyên tiêu', lạc quan là sự ung dung, hòa hợp giữa nhiệm vụ và thưởng thức vẻ đẹp cuộc sống ('đàm quân sự' bên 'nguyệt mãn thuyền').

Chất 'tình' hay tâm hồn thi sĩ được thể hiện qua sự rung động, say mê trước vẻ đẹp của thiên nhiên đêm trăng rằm, đặc biệt là hình ảnh lãng mạn 'nguyệt mãn thuyền' (trăng đầy thuyền).

Trong 'Mộ', thiên nhiên (chim, mây) ban đầu gợi cảm giác mệt mỏi, cô đơn, sau đó chuyển sang hình ảnh thiên nhiên gắn với con người (bếp lò). Trong 'Nguyên tiêu', thiên nhiên (sông, nước, trời, trăng) là không gian rộng lớn, sống động, hòa quyện với con người và hoạt động của con người.

Nguyên tác 'cô vân' là 'mây lẻ', 'mạn mạn' là 'lững lờ'. Bản dịch dùng 'chòm mây' làm mất đi sự 'lẻ loi', 'cô độc', dùng 'trôi nhẹ' làm mất đi sự 'lững lờ', chậm chạp, gợi cảm giác uể oải. Do đó, bản dịch làm mất đi sắc thái cô đơn, chậm rãi, uể oải của áng mây.

Nguyên tác 'Nguyệt mãn thuyền' là 'trăng đầy thuyền', hình ảnh trực tiếp gắn trăng với con người trên thuyền. Bản dịch 'Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa' lại miêu tả cảnh vật trên bờ, không còn hình ảnh con thuyền và sự gắn kết trực tiếp giữa trăng và con người. Đây là sự thay đổi hoàn toàn hình ảnh trung tâm.

Bài thơ bắt đầu với cảnh 'chiều tối' ('Mộ'), thể hiện qua hình ảnh chim bay về tổ, mây trôi trên trời. Sau đó, chuyển sang cảnh sinh hoạt khi trời đã sẩm tối hơn, với ánh lửa bập bùng của bếp lò ('lô dĩ hồng'), báo hiệu đêm đã về. Sự vận động từ 'chiều tối' sang 'tối' được thể hiện qua các hình ảnh mang tính biểu tượng.

Bài 'Nguyên tiêu' thể hiện cảm hứng về vẻ đẹp của thiên nhiên đêm trăng rằm mùa xuân và tinh thần lạc quan, ung dung của người chiến sĩ cách mạng dù đang trong hoàn cảnh khó khăn, bận rộn việc nước. Đó là sự hòa quyện giữa tình yêu thiên nhiên và tinh thần trách nhiệm với cách mạng.

Bài thơ 'Mộ' được Bác sáng tác trong thời gian bị giam cầm và trên đường chuyển lao ở Trung Quốc (khoảng năm 1942-1943). Hoàn cảnh này ảnh hưởng sâu sắc đến cảm hứng và nội dung bài thơ.

Hình ảnh cánh chim bay về tổ khi chiều xuống là tín hiệu quen thuộc trong thơ cổ, gợi không gian rộng lớn của núi rừng và thời gian hoàng hôn, kết thúc một ngày.

'Cô vân' là chòm mây lẻ loi, đơn độc. 'Mạn mạn' là trôi chậm rãi, lững lờ. Hình ảnh này vừa tả thực cảnh vật, vừa gợi lên cảm giác lẻ loi, cô độc, mệt mỏi của người tù trên bước đường chuyển lao.

Hai câu thơ 'Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ / Cô vân mạn mạn độ thiên không' sử dụng bút pháp chấm phá (vẽ vài nét tiêu biểu - cánh chim, chòm mây) trên nền không gian rộng lớn để gợi tả cảnh chiều tối nơi núi rừng. Đồng thời, cảnh vật cũng phản chiếu tâm trạng (tả cảnh ngụ tình).

Bài thơ bắt đầu với cảnh chiều tối nơi núi rừng rộng lớn (cánh chim, chòm mây), sau đó chuyển về không gian hẹp hơn, ấm áp hơn của xóm núi khi đêm xuống (ánh lửa lò than). Sự chuyển đổi này thể hiện sự vận động của thời gian từ chiều sang tối và không gian từ mênh mông đến gần gũi.

Cụm từ "Ma bao túc" được điệp lại ở cuối câu 3 và đầu câu 4 ("Ma túc bao hoàn"). Nghệ thuật điệp vòng này mô phỏng lại âm thanh, nhịp điệu đều đặn, liên tục của cối xay ngô, thể hiện nhịp điệu hăng say, bền bỉ của cuộc sống lao động.

Từ 'hồng' (đỏ hồng) là điểm sáng duy nhất và ấm áp trong bức tranh chiều tối-đêm khuya. Nó không chỉ tả thực ánh lửa, mà còn biểu tượng cho sức sống, niềm lạc quan, ý chí kiên cường và tình yêu cuộc sống, hướng về con người của Bác.

Dù trong hoàn cảnh tù đày gian khổ, Bác vẫn hướng về thiên nhiên, cuộc sống, thể hiện tâm hồn yêu đời, yêu thiên nhiên (qua việc quan sát cảnh vật), ý chí kiên cường vượt lên hoàn cảnh và tình yêu thương, đồng cảm với cuộc sống bình dị của nhân dân (qua hình ảnh cô gái xay ngô). Đó là sự kết hợp của chất 'thép' và chất 'tình'.

Bài thơ 'Nguyên tiêu' được sáng tác vào tháng Giêng năm 1948, trong thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, khi Bác và các đồng chí đang hoạt động tại chiến khu Việt Bắc.

Việc điệp từ 'xuân' ba lần trong một câu thơ tạo ra một không gian 'xuân' tràn ngập, từ dòng sông, mặt nước đến bầu trời. Điều này không chỉ tả cảnh mà còn thể hiện không khí tươi mới, sức sống đang trỗi dậy, đồng thời gợi liên tưởng đến 'mùa xuân' của cách mạng, của đất nước.

Câu thơ này cho thấy bối cảnh hoạt động cách mạng bí mật, khó khăn ('yên ba thâm xứ' - nơi sâu thẳm khói sóng) nhưng đầy khẩn trương, trọng đại ('đàm quân sự' - bàn việc quân). Nó thể hiện rõ nhiệm vụ của người chiến sĩ cách mạng.

Hình ảnh này rất gợi cảm. Ánh trăng như người bạn đồng hành, chờ đợi và đi cùng con thuyền. Nó thể hiện sự giao hòa tuyệt đẹp giữa con người và thiên nhiên, đồng thời có thể ẩn dụ cho sự đồng hành giữa tâm hồn thi sĩ (trăng) và nhiệm vụ cách mạng (thuyền).

Mặc dù bản dịch có thay đổi so với nguyên tác ('Nguyệt đáo thuyền tiền'), hình ảnh 'trăng đầy thuyền' lại rất giàu sức gợi. Nó tạo cảm giác trăng không chỉ chiếu sáng mà còn như tràn vào lòng thuyền, hòa quyện với con người. Điều này thể hiện sự gắn bó, hòa hợp tuyệt đối giữa Bác (người chiến sĩ - nghệ sĩ) với thiên nhiên.

Bài 'Mộ' tả cảnh chiều tối trên đường chuyển lao, dù vẫn có điểm sáng 'hồng' nhưng không khí chung vẫn mang nét buồn man mác, mệt mỏi (chim mỏi, mây lẻ loi, chậm rãi). Bài 'Nguyên tiêu' tả cảnh đêm rằm tháng giêng ở Việt Bắc, không khí rộn ràng, tràn đầy sức sống (ba chữ 'xuân'), tâm trạng ung dung, lạc quan, hòa hợp với thiên nhiên.

Dù hoàn cảnh khác nhau, cả hai bài thơ đều cho thấy tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống, phong thái ung dung tự tại, và đặc biệt là sự gắn bó giữa tâm hồn thi sĩ lãng mạn và ý chí kiên cường của người chiến sĩ cách mạng.

Hai câu đầu, điểm nhìn hướng ra không gian rộng lớn, từ dưới nhìn lên bầu trời (chim, mây). Hai câu cuối, điểm nhìn thu hẹp lại, hướng về không gian gần gũi, cụ thể của xóm núi (thiếu nữ xay ngô, ánh lửa). Sự chuyển đổi này thể hiện sự vận động của không gian, thời gian và sự hướng tâm của người tù về cuộc sống con người.

Việc 'ma túc bao hoàn' (xay ngô xong) đánh dấu sự hoàn thành một công việc, một chu trình lao động. 'Lô dĩ hồng' (lò than đã đỏ hồng) là kết quả của việc sử dụng ngô đã xay hoặc là dấu hiệu của bữa ăn tối sắp sửa. Cả hai chi tiết này cùng nhau gợi tả thời gian đã chuyển sang tối muộn và sự hoàn thành công việc, mang lại hơi ấm, ánh sáng.

Bài 'Mộ' không trực tiếp miêu tả ánh trăng, chỉ có hình ảnh 'cô vân' trên bầu trời chiều tối. Bài 'Nguyên tiêu' lại tập trung khắc họa ánh trăng tròn đầy ('nguyệt chính viên'), là trung tâm của bức tranh đêm rằm, là người bạn đồng hành ('nguyệt đáo thuyền').

'Yên ba' là khói sóng, sương khói. 'Thâm xứ' là nơi sâu thẳm, xa xôi, hiểm trở. Cụm từ này gợi tả khung cảnh chiến khu Việt Bắc vừa thơ mộng (sương khói trên sông nước) vừa bí mật, khó khăn, là nơi hoạt động trọng yếu của cách mạng.

Yếu tố cổ điển thể hiện ở thể thơ Đường luật, các hình ảnh quen thuộc trong thơ cổ (chim, mây, trăng, sông nước). Yếu tố hiện đại thể hiện ở tinh thần lạc quan, ý chí chiến đấu, tình yêu cuộc sống, hướng về con người lao động, và đặc biệt là sự gắn bó chặt chẽ giữa cảm hứng thiên nhiên và cảm hứng cách mạng.

Giữa hoàn cảnh tù đày khắc nghiệt, Bác vẫn không chỉ ngắm cảnh thiên nhiên mà còn quan sát và đồng cảm với cuộc sống lao động bình dị của người dân. Điều này thể hiện tình yêu thương, sự gắn bó sâu sắc của Bác với nhân dân, hướng về cuộc sống bình thường.

Cả hai bài thơ đều cho thấy Bác luôn giữ được phong thái ung dung, lạc quan, vượt lên hoàn cảnh khó khăn, không hề có sự bi quan, tuyệt vọng hay run sợ.

Thất ngôn tứ tuyệt chỉ có 4 câu, mỗi câu 7 chữ. Với khuôn khổ chặt chẽ nhưng ngắn gọn này, nhà thơ phải chắt lọc hình ảnh, ngôn từ để thể hiện cảm xúc, tư tưởng một cách hàm súc, cô đọng nhất.

Trong thơ Hồ Chí Minh, trăng là biểu tượng quen thuộc của vẻ đẹp thiên nhiên, sự lãng mạn, và đồng thời cũng là người bạn tri kỷ, là biểu tượng của tự do, của tâm hồn thi sĩ luôn hòa hợp với vũ trụ, vượt lên hoàn cảnh khắc nghiệt.

Sự kết hợp giữa cảnh thiên nhiên thơ mộng và công việc cách mạng khẩn trương cho thấy Bác là người chiến sĩ luôn đặt nhiệm vụ lên hàng đầu nhưng đồng thời vẫn giữ được tâm hồn nhạy cảm, yêu thiên nhiên của người nghệ sĩ. Hai yếu tố này hòa quyện, không tách rời trong con người Bác.

Dấu ấn phong cách Bác thể hiện ở việc sử dụng ngôn ngữ giản dị, gần gũi hơn so với thơ Đường cổ điển, đặc biệt là việc đưa vào thơ những hình ảnh, chi tiết rất đời thường, hiện thực (cô gái xay ngô, bàn việc quân) và lồng ghép tinh thần lạc quan, ý chí chiến đấu vào cảnh vật.

'Nguyên tiêu' là đêm rằm tháng Giêng (tết Nguyên tiêu). Cụm từ 'Kim dạ nguyên tiêu' nghĩa là đêm rằm tháng Giêng năm nay. Từ này trực tiếp xác định thời điểm cụ thể của bài thơ.

Bài thơ miêu tả cảnh chiều tối, đêm xuống ('chiều tối', 'đêm'). Trong không gian đó, ánh lửa lò than 'lô dĩ hồng' là điểm sáng duy nhất, ấm áp, đối lập với bóng tối. Ánh sáng này không chỉ là thực mà còn biểu tượng cho niềm tin, hy vọng, sức sống mãnh liệt của người tù.

Trong 'Mộ', cảnh vật chiều tối (chim mỏi, mây lẻ loi) dường như đồng điệu với nỗi mệt mỏi, cô đơn ban đầu của người tù, dù cuối bài vẫn vươn tới ánh sáng. Trong 'Nguyên tiêu', cảnh đêm rằm tháng giêng rộn ràng sức xuân và ánh trăng sáng rực lại thể hiện tâm trạng hoàn toàn ung dung, hòa hợp, vui tươi của Bác, không còn dấu vết của sự mệt mỏi hay cô đơn.

Hai bài thơ là minh chứng cho tâm hồn và phong thái của Hồ Chí Minh trong hai giai đoạn khó khăn khác nhau (tù đày và kháng chiến). Chúng thể hiện sự kết hợp tài tình giữa chất cổ điển và hiện đại trong thơ Bác, góp phần định hình phong cách thơ Người và là những tác phẩm tiêu biểu của văn học cách mạng Việt Nam.

Hai câu thơ đầu của bài 'Mộ' miêu tả cảnh chiều tối nơi núi rừng với cánh chim mỏi mệt tìm về tổ và chòm mây lẻ loi trôi lững lờ trên bầu trời. Hình ảnh này đặc trưng cho cảnh vật lúc hoàng hôn ở vùng núi.

Hình ảnh 'cô vân' (chòm mây lẻ) không chỉ tả thực cảnh vật mà còn ẩn chứa tâm trạng cô đơn, lẻ loi của người tù trên đường chuyển lao. Bản dịch 'chòm mây' đã làm mất đi sắc thái này.

'Lấy động tả tĩnh' là dùng hình ảnh chuyển động ('chim bay', 'mây trôi') để làm nổi bật sự yên ắng, tĩnh mịch của không gian chiều tối nơi núi rừng. Cánh chim bay về tổ và chòm mây trôi chậm rãi càng khiến cảnh vật thêm tĩnh lặng.

Bài thơ bắt đầu với cảnh chiều tối nơi núi rừng (thời gian chiều tà, không gian rộng lớn, từ cao nhìn xuống), sau đó chuyển sang cảnh sinh hoạt con người trong bản (thời gian tối hẳn, không gian hẹp hơn, từ xa nhìn lại gần, rồi tập trung vào chi tiết 'lô dĩ hồng'). Sự vận động này thể hiện sự dịch chuyển từ cảnh vật thiên nhiên sang cuộc sống con người, từ chiều sang tối.

Hình ảnh cô gái xay ngô là biểu tượng cho cuộc sống lao động bình dị, khỏe khoắn và đầy sức sống của người dân miền núi. Nó đối lập với sự mệt mỏi, tù túng của người tù, đồng thời thể hiện cái nhìn ấm áp, hướng về con người của Bác.

Từ 'hồng' là điểm sáng, điểm kết tụ của bài thơ. Nó không chỉ tả ánh lửa ấm áp từ bếp lò mà còn tượng trưng cho sự sống, niềm tin, sự lạc quan, và tình yêu thương con người của Bác, xua tan đi sự lạnh lẽo, u tối của cảnh tù đày.

Hai câu đầu miêu tả cảnh thiên nhiên chiều tối với sự mệt mỏi, lẻ loi. Hai câu cuối chuyển sang cảnh sinh hoạt con người với sự ấm áp, đầy sức sống ('lô dĩ hồng'). Mối quan hệ này là sự chuyển dịch từ cảnh vật sang con người, từ buồn sang vui, từ tối tăm sang ánh sáng, thể hiện sự vượt lên hoàn cảnh của người tù.

Điệp ngữ 'ma bao túc' (xay ngô) lặp lại tạo nhịp điệu đều đặn, gợi tả âm thanh và sự chuyển động vòng quay của chiếc cối xay ngô. Nó cũng thể hiện sự say mê, gắn bó của người tù với cuộc sống lao động bình dị, như một cách quên đi hoàn cảnh tù đày.

Mặc dù được viết trong hoàn cảnh tù đày khắc nghiệt, bài thơ vẫn thể hiện sự ung dung, tự chủ, tình yêu thiên nhiên, yêu con người và đặc biệt là tinh thần lạc quan, luôn hướng về ánh sáng, sự sống của Bác Hồ.

Trong thơ cổ điển, con người thường nhỏ bé, lẩn khuất, làm nền cho cảnh vật. Trong 'Chiều tối', hình ảnh cô gái xay ngô xuất hiện rõ nét, là trung tâm của bức tranh, thể hiện vẻ đẹp khỏe khoắn, sức sống của người lao động, mang đậm nét hiện đại.

Bài thơ 'Nguyên tiêu' được Hồ Chí Minh sáng tác vào rằm tháng Giêng năm 1948, trong thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, tại chiến khu Việt Bắc. Đây là thời điểm Bác vừa làm thơ, vừa lãnh đạo kháng chiến.

Hai câu thơ đầu vẽ nên bức tranh đêm rằm tháng giêng tràn ngập ánh trăng tròn và không khí mùa xuân. 'Xuân giang, xuân thủy, tiếp xuân thiên' với điệp từ 'xuân' ba lần nhấn mạnh sự bao trùm, giao hòa của mùa xuân từ sông, nước đến bầu trời, tạo nên một không gian rộng lớn, tươi sáng và đầy sức sống.

Điệp từ 'xuân' được sử dụng ba lần liên tiếp không chỉ nhấn mạnh vẻ đẹp và sức sống của mùa xuân đang tràn ngập khắp đất trời mà còn gợi không khí của cuộc kháng chiến đang vào giai đoạn mới, hứa hẹn thắng lợi, một mùa xuân mới cho dân tộc.

'Nguyệt mãn thuyền' là hình ảnh lãng mạn, vừa tả thực cảnh trăng sáng chiếu đầy khoang thuyền, vừa mang ý nghĩa ẩn dụ sâu sắc. Nó thể hiện sự hòa quyện tuyệt đẹp giữa tâm hồn thi sĩ (vầng trăng, vẻ đẹp thiên nhiên) và phẩm chất người chiến sĩ (con thuyền chở người bàn việc quân). Ánh trăng như người bạn đồng hành, cùng con người trên con thuyền cách mạng.

Hai câu cuối chuyển từ cảnh thiên nhiên sang hoạt động con người. Việc 'đàm quân sự' (bàn việc quân) ở nơi 'yên ba thâm xứ' (nơi sâu thẳm mịt mù khói sóng) thể hiện tinh thần trách nhiệm, lo toan việc nước dù trong hoàn cảnh khó khăn. Hình ảnh 'nguyệt mãn thuyền' khi 'dạ bán quy lai' (nửa đêm về) lại cho thấy phong thái ung dung, lạc quan, hòa hợp với thiên nhiên dù công việc bận rộn. Điều này thể hiện sự thống nhất giữa con người hành động cách mạng và tâm hồn nghệ sĩ.

'Chiều tối' được sáng tác trong hoàn cảnh Bác bị tù đày, trên đường chuyển lao đầy gian khổ. 'Rằm tháng giêng' được sáng tác trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, khi Bác là người lãnh đạo, tuy bận rộn việc nước nhưng vẫn tự do hoạt động tại chiến khu Việt Bắc. Hoàn cảnh khác nhau nhưng đều thể hiện tinh thần lạc quan của Bác.

Dù trong hoàn cảnh tù đày hay bận rộn việc nước, cả hai bài thơ đều toát lên phong thái ung dung, tự chủ, vượt lên hoàn cảnh, và tình yêu thiên nhiên, con người của Bác. Đây là sự kết hợp giữa tinh thần chiến sĩ kiên cường và tâm hồn thi sĩ lãng mạn.

Trong 'Chiều tối', ánh sáng ('lô dĩ hồng') là ánh sáng nhân tạo từ bếp lửa, nhỏ bé nhưng ấm áp, là điểm sáng xua đi bóng tối và sự mệt mỏi, thể hiện sự hướng về cuộc sống con người. Trong 'Rằm tháng giêng', ánh sáng ('nguyệt chính viên', 'nguyệt mãn thuyền') là ánh sáng tự nhiên, rộng lớn của vầng trăng, hòa quyện với không gian bao la của sông nước, thể hiện sự đồng hành, lãng mạn của thiên nhiên với con người cách mạng.

Tính cổ điển thể hiện ở thể thơ (thất ngôn tứ tuyệt), đề tài (thiên nhiên, đêm trăng), bút pháp (tả cảnh ngụ tình). Tính hiện đại thể hiện ở việc đưa hình ảnh con người lao động (cô gái xay ngô) làm trung tâm, tinh thần lạc quan cách mạng, sự hòa quyện giữa thiên nhiên và hoạt động cách mạng (bàn việc quân dưới trăng).

Thiên nhiên trong thơ Bác không chỉ là phông nền mà còn là người bạn, là nơi gửi gắm tâm sự. Trong 'Chiều tối', cảnh chiều tà, mây lẻ gợi lên sự cô đơn nhưng ánh lửa cuối bài lại thể hiện sự hướng về cuộc sống. Trong 'Rằm tháng giêng', vầng trăng, sông xuân là bạn đồng hành của người chiến sĩ, cùng chia sẻ không khí lãng mạn và tinh thần lạc quan.

Câu thơ này cho thấy cuộc sống của Bác dù ở nơi 'sâu thẳm mịt mù khói sóng' (hiểu theo nghĩa ẩn dụ là nơi hiểm trở, bí mật của chiến khu) vẫn gắn liền với công việc hệ trọng của cách mạng - 'đàm quân sự'. Điều này thể hiện sự bận rộn, trách nhiệm cao cả của người lãnh đạo dù ở bất cứ đâu.

Trong thơ Bác, hai chất này không tách rời mà hòa quyện làm một. Chất chiến sĩ giúp Bác vượt qua hoàn cảnh khắc nghiệt bằng tinh thần thép và lý tưởng cách mạng, trong khi chất thi sĩ giúp Bác cảm nhận vẻ đẹp thiên nhiên, yêu thương con người và giữ được sự ung dung, lãng mạn ngay trong hoàn cảnh khó khăn nhất.

Trong 'Chiều tối', thời gian được cảm nhận qua sự chuyển động của cảnh vật và hoạt động con người (chim về, mây trôi, xay ngô, bếp lửa hồng) từ chiều tà đến tối hẳn, gợi cảm giác thời gian trôi chậm rãi, mệt mỏi ban đầu rồi ấm áp dần về cuối. Trong 'Rằm tháng giêng', thời gian là một khoảnh khắc đẹp đẽ, trọn vẹn (đêm rằm, trăng tròn, nửa đêm về), gợi cảm giác thời gian quý báu, ý nghĩa, gắn liền với công việc và sự hòa hợp với thiên nhiên.

Bài 'Rằm tháng giêng' sử dụng bút pháp chấm phá, gợi tả là chính, không đi sâu miêu tả chi tiết mà tập trung vào việc tạo không khí, cái hồn của cảnh vật (ánh trăng, không khí xuân, sương khói). Do đó, nhận xét 'miêu tả chi tiết, cụ thể, chính xác đến từng vật thể' là không đúng.

Từ 'bao hoàn' chỉ hành động đã hoàn thành. Nó cho thấy công việc xay ngô đã kết thúc, đồng nghĩa với việc thời gian đã chuyển hẳn sang tối, và điều kiện để nhóm bếp, thắp sáng lò đã đến. Nó là sự chuyển tiếp từ hoạt động lao động sang khoảnh khắc nghỉ ngơi, ấm áp bên bếp lửa.

Việc sử dụng chữ Hán cho thấy sự uyên bác của Bác, kế thừa truyền thống thơ Đường. Tuy nhiên, Bác đã thổi vào đó tinh thần và hơi thở của thời đại mới, của con người mới. Chữ Hán cũng giúp cô đọng, hàm súc ý thơ, tạo nên những hình ảnh giàu sức gợi.

Trong 'Chiều tối', hình ảnh con người là 'sơn thôn thiếu nữ' - người lao động bình dị, khỏe khoắn, là trung tâm của bức tranh. Trong 'Rằm tháng giêng', hình ảnh con người là 'người bàn việc quân' - người chiến sĩ cách mạng, gắn liền với nhiệm vụ cao cả, nhưng vẫn hòa hợp với thiên nhiên (cùng trăng về). Cả hai đều thể hiện vẻ đẹp của con người trong mối quan hệ với cuộc sống và nhiệm vụ.