Đề Trắc nghiệm Tác phẩm loạn đến nơi rồi – Cánh diều (Cánh Diều)

Đoạn trích bắt đầu bằng việc ông Đoàn Xoa, với tư cách cán bộ, đi 'thăm đồng' và 'hỏi chơi' về tình hình sản xuất. Cuộc nói chuyện với cụ Bản và bí thư Hướng nhanh chóng hé lộ sự thật về việc 'khoán chui', tức là người dân tự chia đất để làm riêng thay vì làm chung trong hợp tác xã. Đây là vấn đề cốt lõi gây ra sự 'loạn' trong mắt ông Xoa và là xung đột chính được khai thác.

Cụ Bản và bí thư Hướng không giấu giếm hay né tránh hoàn toàn việc 'khoán chui', thậm chí còn giải thích lý do (năng suất cao hơn, đời sống khá hơn). Điều này cho thấy họ, đại diện cho một bộ phận người dân và cán bộ địa phương, đã nhận thấy sự không hiệu quả của phương thức cũ và đang tìm cách thích ứng, thể hiện sự linh hoạt, thậm chí là 'vượt rào' để cải thiện đời sống, khác với sự cứng nhắc của ông Xoa.

Câu nói này được ông Xoa thốt lên khi đối diện với sự thật về việc 'khoán chui' đang diễn ra rộng rãi. Đối với ông, một người thấm nhuần tư tưởng tập thể hóa, việc người dân tự ý làm riêng, đi ngược lại mô hình hợp tác xã là sự phá vỡ trật tự, là dấu hiệu của sự hỗn loạn, không thể chấp nhận được. Nó thể hiện sự bàng hoàng, tức giận và cảm giác thế giới quan của mình đang bị đảo lộn.

Ông Xoa nhìn thấy người thủy thủ bán cá trực tiếp cho người mua thay vì nộp cho mậu dịch (cơ quan nhà nước bao tiêu). Trong suy nghĩ của ông Xoa, đây là hành vi 'bán chui', đi ngược lại nguyên tắc kinh tế kế hoạch hóa tập trung. Xung đột này làm nổi bật mâu thuẫn giữa cơ chế phân phối bao cấp, tập trung của nhà nước và nhu cầu trao đổi, buôn bán tự do, trực tiếp của người dân để nâng cao thu nhập.

Lời nói của người thủy thủ rất đơn giản, trực diện, phản ánh một tư duy làm ăn thực tế, dựa trên quy luật cung cầu: làm ra sản phẩm thì có quyền bán, ai cần thì mua. Đây là biểu hiện của tư duy kinh tế thị trường manh nha, đặt hiệu quả và lợi ích cá nhân/nhóm nhỏ lên hàng đầu, đối lập với tư duy kinh tế kế hoạch tập trung của ông Xoa.

Trong ngữ cảnh cuộc tranh luận về cách giải quyết vụ việc của người thủy thủ, Thuyền trưởng Quân dùng từ 'duy vật' (theo triết học Mác-Lênin thì duy vật đối lập với duy tâm, nhấn mạnh vai trò của vật chất, hiện thực khách quan) để mỉa mai ông Xoa. Hàm ý ở đây là ông Xoa quá cứng nhắc, chỉ nhìn vào nguyên tắc, sách vở, lý thuyết ('duy vật' theo nghĩa đen của lý luận) mà không chịu nhìn vào thực tế đời sống, nhu cầu thực tế của con người (thực tế 'vật chất'). Quân muốn nói ông Xoa đang bám vào lý thuyết trừu tượng mà bỏ qua hiện thực sinh động.

Câu nói này là lời phản bác mạnh mẽ quan điểm của ông Xoa. Quân nhấn mạnh rằng giá trị thực sự nằm ở kết quả cụ thể ('làm ra được cá'), chứ không phải ở lý thuyết suông ('trăm cái lí luận'). Điều này thể hiện quan điểm coi trọng thực tiễn, coi hiệu quả công việc là thước đo chân lý, là tiêu chí để đánh giá sự đúng đắn của một phương pháp hay một chủ trương.

Ông Xoa là một cán bộ cấp trên, được miêu tả là người kiên định, thậm chí là cứng nhắc, với các nguyên tắc của mô hình hợp tác xã và kinh tế kế hoạch. Ông khó chấp nhận những thay đổi, những biểu hiện của kinh tế thị trường hay làm ăn cá thể mà ông cho là đi chệch quỹ đạo. Ông đại diện cho lớp người bám chặt vào tư duy cũ, ngại đổi mới, tiêu biểu cho bộ máy quan liêu, giáo điều thời kỳ đó.

Thuyền trưởng Quân là người trực tiếp lao động, hiểu rõ những khó khăn và nhu cầu của người dân, ngư dân. Ông có cái nhìn thực tế, coi trọng hiệu quả công việc và lợi ích thiết thực. Ông dám đối diện và tranh luận với cấp trên (ông Xoa) để bảo vệ quan điểm của mình. Ông đại diện cho lớp người lao động thực tế, có tư duy cởi mở, linh hoạt, sẵn sàng chấp nhận cái mới nếu nó mang lại hiệu quả.

Đây là một đoạn trích kịch. Phương thức biểu đạt đặc trưng và chủ yếu của kịch là đối thoại giữa các nhân vật. Các xung đột, tính cách, quan điểm của nhân vật được bộc lộ trực tiếp qua lời thoại. Bên cạnh đó, các chỉ dẫn sân khấu (ví dụ: [Đoàn Xoa bàng hoàng], [Quân cười khẩy]) cũng góp phần làm rõ hành động, cảm xúc của nhân vật, hỗ trợ cho việc dàn dựng và diễn xuất.

Từ 'bàng hoàng' diễn tả trạng thái tinh thần bị sốc, bất ngờ đến mức không tin nổi. Chỉ dẫn này cho thấy ông Xoa hoàn toàn không lường trước được mức độ phổ biến của việc 'khoán chui'. Nó làm sâu sắc thêm sự đối lập giữa thế giới quan lý thuyết của ông và thực tế đang diễn ra, chuẩn bị cho sự bùng phát cảm xúc sau đó ('Loạn, loạn đến nơi rồi!').

Đoạn trích đề cập đến các vấn đề như hợp tác xã nông nghiệp, kinh tế bao cấp, mậu dịch, và sự xuất hiện của các hình thức làm ăn 'vượt rào' như 'khoán chui'. Đây là những đặc điểm nổi bật của xã hội Việt Nam trong giai đoạn trước Đổi mới (những năm cuối thập niên 1970, đầu thập niên 1980), khi mô hình kinh tế kế hoạch tập trung đang bộc lộ những hạn chế và nảy sinh những mâu thuẫn với thực tiễn đời sống.

Chi tiết này là bằng chứng sống động, cụ thể nhất về hiệu quả kinh tế mà việc 'khoán chui' mang lại cho người dân. Nó trực tiếp đối trọng với những lý luận trừu tượng của ông Xoa, cho thấy rằng việc làm ăn linh hoạt, phù hợp với thực tế đã giúp cải thiện đời sống vật chất một cách rõ rệt, điều mà phương thức tập thể trước đây không làm được.

Đây là một lời nói mang tính 'nước đôi', vừa trấn an ông Xoa rằng mọi thứ 'vững như bàn thạch' (bề ngoài hợp tác xã vẫn tồn tại), vừa khéo léo 'đánh lạc hướng' bằng cách nói về việc hợp tác xã đã mở rộng quy mô. Tuy nhiên, ẩn ý sâu xa là sự thật 'khoán chui' đang diễn ra dưới vỏ bọc đó. Lời nói này thể hiện sự tinh tế, né tránh trực diện của cán bộ cơ sở trước cấp trên, đồng thời ngầm xác nhận rằng tình hình thực tế không như vẻ ngoài.

Câu hỏi này cho thấy ông Xoa vẫn hoàn toàn bám chặt vào tư duy kinh tế bao cấp, kế hoạch hóa tập trung. Trong suy nghĩ của ông, sản phẩm làm ra (cá) phải được nộp cho cơ quan nhà nước (mậu dịch) để phân phối theo kế hoạch, chứ không được tự ý bán ra ngoài thị trường. Ông không hiểu hoặc không chấp nhận nhu cầu và lợi ích của người lao động khi họ muốn trực tiếp trao đổi sản phẩm của mình.

Nụ cười 'khẩy' thường biểu thị sự mỉa mai, chế giễu. Thuyền trưởng Quân, với tư duy thực tế, thấy rõ sự lạc lõng, giáo điều của ông Xoa khi ông Xoa vẫn bám vào những nguyên tắc cũ kỹ, không phù hợp với thực tế làm ăn sinh động của người dân. Nụ cười này thể hiện thái độ coi thường, không đồng tình với cách nhìn nhận vấn đề của ông Xoa.

Các mâu thuẫn và xung đột trong đoạn trích (khoán chui vs tập thể, bán chui vs mậu dịch, lý thuyết vs thực tiễn) đều xoay quanh sự 'vượt rào' của người dân và cán bộ cơ sở để thoát khỏi sự kìm kẹp của mô hình kinh tế kế hoạch hóa tập trung, bao cấp, hướng tới một cách làm ăn hiệu quả hơn, linh hoạt hơn, gần với quy luật thị trường. Đoạn trích ghi lại khoảnh khắc xã hội đang 'cựa mình' từ cơ chế cũ sang một cách làm mới, tiền đề cho công cuộc Đổi mới.

Khi đối mặt với hành vi mà ông cho là sai trái (bán cá 'chui'), phản ứng đầu tiên của ông Xoa là áp dụng biện pháp hành chính, kỷ luật ('lập biên bản', 'xử lý'). Điều này cho thấy ông có xu hướng giải quyết vấn đề bằng mệnh lệnh, quy định, dựa trên quyền lực của mình, chứ không phải bằng cách tìm hiểu nguyên nhân sâu xa hay đối thoại để tìm giải pháp thực tế.

Nhan đề là chính là câu nói bàng hoàng của ông Đoàn Xoa. Nó thể hiện góc nhìn của một người đại diện cho hệ thống cũ, cảm thấy sự thay đổi, sự 'vượt rào' của người dân là sự phá vỡ trật tự, là hỗn loạn. Nhan đề nhấn mạnh sự đối lập gay gắt giữa tư duy cũ và thực tiễn đang vận động, đồng thời tạo ra sự kịch tính, thu hút sự chú ý của người đọc/người xem về tình hình 'đang loạn' này.

Sức hấp dẫn và chiều sâu của đoạn trích nằm ở việc khắc họa thành công các mâu thuẫn xã hội thông qua đối thoại và xung đột giữa các nhân vật ??ại diện cho các quan điểm khác nhau (ông Xoa vs cụ Bản/Hướng/Quân). Lời thoại tự nhiên, giàu kịch tính, chỉ dẫn sân khấu hợp lý đã làm nổi bật lên sự đối đầu giữa tư duy cũ và mới, giữa lý thuyết và thực tiễn, giúp người đọc/người xem cảm nhận rõ ràng không khí xã hội trong giai đoạn chuyển giao.

Ông Đoàn Xoa đại diện cho quan điểm bảo thủ, giáo điều, bám vào nguyên tắc cũ. Thuyền trưởng Quân, ngược lại, đại diện cho quan điểm thực tế, coi trọng hiệu quả và dám suy nghĩ, hành động linh hoạt. Cuộc đối đầu giữa hai người này trong xung đột thứ ba là đỉnh điểm, làm nổi bật nhất sự đối lập về tư tưởng trong đoạn trích.

Qua việc khắc họa sự kém hiệu quả của mô hình làm ăn cũ (dẫn đến cụ Bản từng phải đi ăn xin) và hiệu quả rõ rệt của cách làm ăn mới ('khoán chui', bán cá trực tiếp - dẫn đến nhà ngói, có cá), tác phẩm nhấn mạnh rằng thực tiễn đời sống, hiệu quả công việc và sự cải thiện đời sống của người dân là thước đo quan trọng nhất để đánh giá tính đúng đắn của một chủ trương. Lý luận, chính sách dù hay đến đâu cũng cần phải được thực tiễn kiểm chứng và điều chỉnh cho phù hợp.

Việc ông Xoa, với tư cách cán bộ cấp trên, có quyền 'lập biên bản', 'xử lý kỷ luật' người thủy thủ là biểu hiện rõ nhất về quyền lực hành chính của ông. Các nhân vật khác (cụ Bản, Hướng, thủy thủ, Quân) đều ở vị trí thấp hơn và phải đối diện với khả năng bị ông Xoa áp dụng các biện pháp hành chính dựa trên quyền lực của ông.

Ông Xoa được xây dựng chủ yếu qua lời thoại (cứng nhắc, lý luận) và hành động (bàng hoàng, muốn xử lý kỷ luật). Tác giả không đi sâu vào miêu tả nội tâm phức tạp mà để tính cách và tư tưởng của ông bộc lộ trực tiếp qua cách ông nói và phản ứng với thực tế. Điều này nhằm khắc họa rõ nét, điển hình một kiểu cán bộ giáo điều, đại diện cho một tư duy lỗi thời, tạo nên sự đối lập kịch tính với các nhân vật khác và làm bật chủ đề tác phẩm.

Đây là một đoạn trích kịch, sử dụng các yếu tố gây cười, châm biếm để phê phán những tư duy, hành động lạc hậu, giáo điều, đặc biệt là trong bộ máy quản lý. Nội dung xoay quanh các vấn đề xã hội, kinh tế nóng bỏng lúc bấy giờ. Do đó, nó mang tính chất hài kịch (thể loại) và tính phê phán, châm biếm (nội dung, giọng điệu).

Hành động 'thăm đồng' và 'hỏi chơi' có vẻ như là một hình thức kiểm tra, nắm bắt tình hình. Tuy nhiên, sự 'bàng hoàng' sau đó cho thấy ông hoàn toàn không biết hoặc không tin rằng việc 'khoán chui' lại phổ biến đến vậy. Điều này ngầm chỉ trích sự xa rời thực tế, thiếu sát sao với đời sống của người dân của một bộ phận cán bộ như ông Xoa.

Sự đối lập giữa ông Xoa (bám chặt nguyên tắc cũ, giáo điều) và Thuyền trưởng Quân (thực tế, linh hoạt, coi trọng hiệu quả) thể hiện rõ nhất thông điệp về sự cần thiết của tư duy đổi mới. Quân đại diện cho cái mới, cái tiến bộ đang nảy nở từ thực tiễn, đối chọi với sự trì trệ, lạc hậu của ông Xoa. Xung đột giữa họ là lời nhắc nhở về việc phải thay đổi cách nghĩ, cách làm để phù hợp với sự phát triển của xã hội.

Kết thúc đoạn trích, các mâu thuẫn vẫn chưa được giải quyết triệt để. Ông Xoa vẫn bàng hoàng, tức giận, chưa chấp nhận thực tế. Thuyền trưởng Quân vẫn kiên định với quan điểm của mình. Việc không giải quyết dứt điểm các xung đột phản ánh đúng tình trạng 'loạn' của xã hội lúc bấy giờ, khi cái cũ chưa mất hẳn, cái mới đang hình thành nhưng chưa được công nhận hoàn toàn. Nó để lại nhiều suy ngẫm cho người đọc/xem.

Tác phẩm phản ánh một cách chân thực, sinh động những vấn đề, mâu thuẫn gay gắt trong đời sống kinh tế - xã hội Việt Nam giai đoạn trước Đổi mới, đặc biệt là sự bế tắc của mô hình kinh tế tập trung và sự nảy sinh của các hình thức làm ăn mới từ thực tiễn. Nó lột tả được không khí của một xã hội đang trong giai đoạn 'cựa mình', chuẩn bị cho sự đổi mới.

Mặc dù nhan đề và câu nói của ông Xoa có chữ 'loạn', nhưng cách tác giả khắc họa các nhân vật như cụ Bản, bí thư Hướng, người thủy thủ, đặc biệt là Thuyền trưởng Quân với tư duy thực tế, hiệu quả cho thấy ông ủng hộ những cách làm mới, linh hoạt xuất phát từ thực tiễn đời sống, dù nó chưa hoàn toàn 'đúng quy định' theo kiểu cũ. Tác phẩm mang giọng điệu châm biếm đối với sự giáo điều, lạc hậu, đồng thời thể hiện sự trăn trở và cái nhìn lạc quan vào khả năng tự điều chỉnh, vươn lên của đời sống.

Đoạn trích tập trung vào mâu thuẫn giữa tư tưởng quản lý kinh tế tập trung, bao cấp (đại diện bởi ông Đoàn Xoa) và xu hướng làm ăn linh hoạt, 'khoán chui', dựa trên lợi ích cá nhân và hiệu quả thực tế (đại diện bởi bà con nông dân, người đánh cá). Đây là đặc điểm nổi bật của giai đoạn chuyển đổi kinh tế ở Việt Nam sau thời kỳ hợp tác hóa, trước và trong những bước đầu của công cuộc Đổi mới.

Ông Đoàn Xoa bàng hoàng, tức giận, coi việc 'khoán chui' hay bán cá trực tiếp là 'loạn'. Điều này cho thấy ông là người rất tuân thủ, thậm chí là giáo điều, bảo thủ với các quy định, nguyên tắc đã cũ, khó chấp nhận sự thay đổi hay linh hoạt trong thực tế.

Ông Xoa 'giả vờ' hỏi để tìm hiểu, nhưng bà con lại hiểu lầm hoặc cố tình hiểu sai, cho rằng ông đang đi ngược lại 'nguyên tắc chung' ('làm sai'). Thái độ cứng rắn, thậm chí 'phê bình ngược' của bà con cho thấy họ đang cố gắng che giấu việc 'khoán chui', đồng thời cũng thể hiện sự cảnh giác và áp lực từ 'lề lối' chung, dù trong lòng họ đã có những suy nghĩ và hành động khác.

Sự lặp lại nhấn mạnh mức độ bàng hoàng, sốc nặng và cảm giác 'mất kiểm soát' của ông Đoàn Xoa trước những gì ông coi là sự phá vỡ trật tự, nguyên tắc. Nó thể hiện sự bất lực, lo lắng và cả sự tức giận của một người cố gắng duy trì hệ thống cũ trước làn sóng thay đổi.

Sự thay đổi rõ rệt về đời sống vật chất của cụ Bản (từ đi ăn xin đến xây nhà ngói) nhờ 'khoán chui' là bằng chứng cụ thể, sinh động về hiệu quả kinh tế mà cách làm ăn linh hoạt, gắn với lợi ích cá nhân mang lại, đối lập với sự trì trệ, khó khăn trong mô hình tập trung trước đó. Chi tiết này góp phần làm nổi bật mâu thuẫn giữa lý thuyết và thực tiễn.

Thủy thủ lý giải rằng bán trực tiếp thì 'người mua được rẻ, mình được lãi', 'khỏi qua trung gian', 'khỏi mất thì giờ'. Lời giải thích này nhấn mạnh tính hiệu quả, lợi ích kinh tế trực tiếp và sự chủ động trong làm ăn. Nó phản ánh tư duy thực tế, đặt hiệu quả lên hàng đầu, là biểu hiện của lối làm ăn theo cơ chế thị trường manh nha.

Trong đoạn trích, Quân dùng từ 'duy vật' theo nghĩa mỉa mai, châm biếm lối tư duy cứng nhắc, chỉ nhìn vào bề ngoài, vào 'vật' (các quy định, con số, báo cáo) mà không thấy được bản chất, sự thay đổi, hiệu quả thực tế của vấn đề. Nó đối lập với cách nhìn nhận linh hoạt, dựa trên thực tiễn của Quân và những người làm ăn mới.

Ông Xoa muốn xử lý Thủy thủ theo đúng quy định cũ ('phải khiêng đến cho mậu dịch'), coi đó là vi phạm. Quân, ngược lại, nhìn nhận sự việc một cách thực tế hơn, thấy được cái lý và cái hiệu quả trong cách làm của Thủy thủ ('người mua được rẻ, mình được lãi') và cho rằng việc đó không có gì sai về bản chất. Xung đột này là điển hình cho sự đối lập giữa tư duy hành chính, quy định và tư duy thực tế, hiệu quả.

Tính hài hước, châm biếm được tạo ra từ sự đối lập trớ trêu giữa suy nghĩ và hành động của các nhân vật, đặc biệt là sự lạc lõng, bàng hoàng của ông Đoàn Xoa trước thực tế đã thay đổi mà ông không nhận ra hoặc không chấp nhận. Các tình huống kịch (như 'giả vờ' hỏi, lời 'phê bình ngược', cách lý giải của Thủy thủ, lời mỉa mai của Quân) đều làm nổi bật sự phi lý, cứng nhắc của tư duy cũ và sự năng động, thực tế của cái mới, tạo nên tiếng cười phê phán.

Tác phẩm xoay quanh sự 'loạn' trong mắt ông Đoàn Xoa, nhưng thực chất đó là sự 'loạn' của một hệ thống cũ, một tư duy cũ trước những thay đổi tất yếu của cuộc sống. Chủ đề chính là sự va chạm, chuyển mình của xã hội trong giai đoạn đổi mới, thể hiện qua mâu thuẫn giữa tư duy quản lý cũ và lối làm ăn mới, giữa lý thuyết và thực tiễn, giữa cá nhân và tập thể trong bối cảnh kinh tế chuyển đổi.

Chỉ dẫn sân khấu (nằm trong ngoặc đơn) cung cấp thông tin về hành động, cử chỉ, giọng điệu, bối cảnh... của nhân vật. Những chỉ dẫn này giúp người đọc hình dung được diễn biến trên sân khấu, hiểu rõ hơn về tâm trạng, tính cách nhân vật và góp phần thể hiện ý đồ nghệ thuật của tác giả.

Lời của Bí thư Hướng là sự khẳng định 'chính thống' về việc vẫn duy trì mô hình làm ăn tập trung, 'vững như bàn thạch', 'cấy chung, gặt chung'. Tuy nhiên, ngay sau đó, ông Đoàn Xoa lại phát hiện ra việc 'khoán chui'. Điều này cho thấy có sự khác biệt lớn giữa báo cáo, bề ngoài ('vững như bàn thạch') và thực tế 'ngầm' (người dân đã 'khoán chui') để đạt hiệu quả. Lời thoại này làm nổi bật sự mâu thuẫn, 'nói một đằng làm một nẻo' trong quản lý và làm ăn thời kỳ đó.

'Nếp nhà ngói mới' là biểu tượng cụ thể, dễ thấy nhất cho sự thay đổi và cải thiện đời sống của người dân khi họ được linh hoạt hơn trong làm ăn, thoát khỏi sự ràng buộc của mô hình tập trung kém hiệu quả. Nó đối lập với cảnh 'đi ăn xin' trước đây, chứng minh hiệu quả thực tế của 'khoán chui' bất chấp 'tính hợp pháp' của nó trong mắt người như ông Xoa.

Ông Xoa cho rằng việc bán cá này là 'bán chui', 'đi trái với chủ trương của nhà nước', 'phải khiêng đến cho mậu dịch'. Điều này cho thấy ông chỉ nhìn nhận vấn đề dưới góc độ quy định hành chính, kênh phân phối tập trung đã được thiết lập, mà không quan tâm đến hiệu quả kinh tế hay lợi ích của người lao động và người tiêu dùng. Tư duy của ông là tư duy quản lý cứng nhắc, dựa trên mệnh lệnh và quy trình cũ.

Tác phẩm ra đời trong giai đoạn xã hội Việt Nam có nhiều biến động, chuyển mình mạnh mẽ về kinh tế và tư tưởng (cuối thập kỷ 1970s - 1980s), là tiền đề và những bước đi đầu tiên của công cuộc Đổi mới. Kịch nói giai đoạn này thường tập trung phản ánh các vấn đề nóng hổi của đời sống, đặc biệt là sự va chạm giữa cái cũ và cái mới trong quản lý và sản xuất.

Đoạn trích đã phơi bày một cách chân thực và sâu sắc những mâu thuẫn, bế tắc của mô hình quản lý kinh tế cũ (tập trung, bao cấp) và sự nảy sinh, phát triển của những hình thức làm ăn mới (linh hoạt, gắn với lợi ích cá nhân) trong bối cảnh xã hội đang chuyển mình. Nó phản ánh đúng thực trạng 'phá rào', 'khoán chui' diễn ra ở nhiều nơi trong giai đoạn đó như một cách tự phát để tìm lối thoát cho nền kinh tế trì trệ.

Việc 'khoán chui' của người dân trong tác phẩm là một biểu hiện của sự tự phát, đi trước các quy định chính thức nhằm tìm kiếm hiệu quả kinh tế. Thực tiễn này sau đó đã được Đảng và Nhà nước thừa nhận, tổng kết và nâng lên thành chủ trương, chính sách chính thức, điển hình là Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị (khoán 10) về đổi mới quản lý nông nghiệp vào năm 1988, đánh dấu bước đột phá trong nông nghiệp thời kỳ Đổi mới.

Nhân vật Quân (thuyền trưởng) thể hiện rõ điều này qua cách anh nhìn nhận và lý giải hành động của Thủy thủ. Anh không nhìn vào quy định cũ mà nhìn vào hiệu quả ('người mua được rẻ, mình được lãi'), sự hợp lý ('khỏi qua trung gian') và thái độ mỉa mai 'ông duy vật' với ông Xoa cho thấy anh thuộc về lớp người có tư duy cởi mở, thực tế hơn, không bị ràng buộc bởi những nguyên tắc giáo điều.

Mâu thuẫn kịch được xây dựng chủ yếu dựa trên sự đối lập gay gắt về tư tưởng, quan điểm giữa các nhân vật: tư tưởng bảo thủ, tuân thủ nguyên tắc cũ của ông Xoa và tư duy thực tế, linh hoạt, tìm kiếm hiệu quả của người dân và nhân vật Quân. Chính sự đối lập về nhận thức, quan điểm này tạo nên xung đột hành động và lời thoại, đẩy kịch tính lên cao.

Dựa trên phân tích tác phẩm, phong cách của Xuân Trình thể hiện qua việc bám sát hiện thực đời sống đương đại, mạnh dạn đưa các vấn đề xã hội nóng hổi lên sân khấu, thể hiện tư tưởng nhân văn (quan tâm đến con người, đời sống người lao động) và sử dụng yếu tố châm biếm, hài hước để phê phán những tồn tại, lạc hậu.

Kịch nói chủ yếu sử dụng ngôn ngữ đối thoại giữa các nhân vật để thể hiện nội dung, tính cách, và diễn biến câu chuyện. Bên cạnh đó là các chỉ dẫn sân khấu (ngôn ngữ kịch bản) để hướng dẫn diễn xuất, bối cảnh. Ngôn ngữ độc thoại (nhân vật tự nói với mình) và bàng thoại (nói cho khán giả nghe mà nhân vật khác không nghe thấy) có thể có nhưng không phải là chủ yếu trong đoạn trích này.

Tình huống trở nên châm biếm khi ông Xoa đi 'thăm' với tâm thế của người lãnh đạo đi kiểm tra, nhưng lại bị chính người dân (mà cụ thể là cụ Bản, Bí thư Hướng) 'báo cáo' một cách 'chính thống' về việc vẫn làm ăn theo kiểu cũ, trong khi thực tế 'ngầm' lại hoàn toàn khác. Sự đối lập giữa lời nói và việc làm, giữa 'bề nổi' và 'bề chìm', cùng với phản ứng 'lên gân' của bà con khi ông Xoa 'giả vờ' hỏi, tạo nên tiếng cười mỉa mai, phê phán sự lạc hậu, hình thức của bộ máy quản lý cũ.

Từ 'loạn' thể hiện hoàn toàn góc nhìn chủ quan, đầy lo lắng, bàng hoàng và tiêu cực của ông Đoàn Xoa - người đại diện cho hệ thống cũ, coi sự linh hoạt, tự phát của người dân là sự phá vỡ trật tự, nguyên tắc. Đối với những người như cụ Bản, Thủy thủ hay Quân, sự thay đổi đó không phải là 'loạn' mà là sự thích ứng, tìm tòi con đường hiệu quả hơn.

Mâu thuẫn chính là sự đối lập giữa hệ thống quy định, tư tưởng quản lý cũ (đại diện bởi ông Xoa) và những đòi hỏi, hành động thực tế của người dân để thích ứng với hoàn cảnh, tìm kiếm hiệu quả kinh tế. Đây là xung đột giữa cơ chế quản lý và thực tiễn cuộc sống, giữa 'lý' (nguyên tắc cũ) và 'tình' (nhu cầu, lợi ích thực tế của người dân), là xung đột mang tính chất cơ cấu xã hội trong giai đoạn chuyển đổi.

Tác phẩm thông qua tiếng cười châm biếm đã cảnh báo về sự nguy hiểm của lối tư duy giáo điều, bảo thủ, xa rời thực tiễn. Nó nhấn mạnh rằng các chính sách, quy định cần phải xuất phát từ thực tế cuộc sống, đáp ứng được nhu cầu và nguyện vọng chính đáng của người dân thì mới có thể mang lại hiệu quả và tránh được sự 'đứt gãy' giữa lý thuyết và thực hành.

Việc ông Xoa là người từ 'trên' xuống, mang theo tư duy và quy định của cấp cao, đối lập với thực tế 'dưới cơ sở' đã thay đổi, làm cho sự bàng hoàng và cảm giác 'loạn' của ông càng trở nên kịch tính và châm biếm. Nó thể hiện khoảng cách giữa cấp quản lý và thực tiễn cơ sở, sự chậm trễ trong việc nhận thức và thích ứng với thay đổi từ phía bộ máy quan liêu.

Trong kịch, tính cách nhân vật chủ yếu được bộc lộ thông qua lời thoại (nhân vật nói gì, nói như thế nào) và hành động (nhân vật làm gì, phản ứng ra sao). Chỉ dẫn sân khấu cũng góp phần miêu tả hành động, cử chỉ, giọng điệu, từ đó làm rõ hơn tính cách. Miêu tả ngoại hình hay nội tâm trực tiếp ít được sử dụng như trong văn xuôi.

Qua hình tượng ông Đoàn Xoa, tác phẩm cho thấy một kiểu người lãnh đạo bị động, bàng hoàng, thậm chí muốn chống lại sự thay đổi tất yếu vì họ bị trói buộc bởi tư duy cũ và các quy định đã lạc hậu. Điều này gợi lên suy ngẫm rằng người lãnh đạo cần có sự nhạy bén, linh hoạt, dám đối diện và thích ứng với cái mới, xuất phát từ thực tiễn cuộc sống để đưa ra những quyết định đúng đắn.

Các xung đột được sắp xếp theo trình tự tăng dần mức độ bàng hoàng và 'phá vỡ' trong mắt ông Đoàn Xoa: từ việc 'khoán chui' đất đai (với cụ Bản, Bí thư Hướng), đến việc bán sản phẩm trực tiếp (với Thủy thủ), và cuối cùng là sự đối lập gay gắt về quan điểm xử lý (với Quân). Mỗi tình huống mới làm tăng thêm sự 'loạn' trong suy nghĩ của ông Xoa, đẩy kịch tính lên cao và làm rõ hơn sự lạc lõng của ông trước thực tế.

Ý nghĩa phê phán không chỉ dừng lại ở việc chỉ ra các hiện tượng tiêu cực như 'khoán chui' mà sâu sắc hơn là phê phán căn bệnh quan liêu, giáo điều, sự lạc hậu của tư duy quản lý đã kìm hãm sự phát triển và đời sống của người dân. Tác phẩm đặt ra vấn đề về sự cần thiết phải thay đổi tư duy, bám sát thực tiễn để xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn.

Câu hỏi kiểm tra khả năng xác định vấn đề cốt lõi khởi đầu xung đột trong đoạn trích. Tình huống kịch tính nảy sinh khi ông Xoa phát hiện ra việc người dân địa phương đang thực hiện khoán chui, đi ngược lại chủ trương tập thể lúc bấy giờ.

Câu hỏi yêu cầu phân tích thái độ của nhân vật để suy ra đặc điểm tư duy. Sự bàng hoàng, tức giận và coi đó là 'loạn' cho thấy ông Xoa vẫn mang nặng tư duy quản lý tập trung, theo kế hoạch, và xem nhẹ tính tự chủ, sáng tạo của người dân.

Câu hỏi yêu cầu phân tích vai trò và đặc điểm của các nhân vật phụ để xác định xu hướng tư duy họ đại diện. Cụ Bản và Bí thư Hướng, dù ban đầu có thể e dè, nhưng thực tế đã chấp nhận hoặc thậm chí ngầm ủng hộ 'khoán chui' vì thấy hiệu quả thực tế, thể hiện sự chuyển dịch sang tư duy thực tế, dựa vào hiệu quả sản xuất.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa của một chi tiết cụ thể. Chi tiết này đối lập rõ rệt giữa kết quả của mô hình cũ (đói nghèo, ăn xin) và mô hình mới (khấm khá, xây nhà), là bằng chứng sống động thách thức tư duy cũ của ông Xoa và chứng minh hiệu quả thực tế của 'khoán chui'.

Câu hỏi yêu cầu phân tích sự phát triển của xung đột. Việc bán cá trực tiếp cũng là một hình thức 'vượt rào', 'làm chui' trong lĩnh vực thủy sản, tương tự 'khoán chui' trong nông nghiệp. Chứng kiến điều này khiến ông Xoa càng bàng hoàng, cảm thấy 'loạn' lan rộng, không chỉ giới hạn trong nông nghiệp, làm gia tăng mức độ xung đột nội tại và với thực tế.

Câu hỏi yêu cầu phân tích hàm ý trong lời thoại nhân vật. 'Duy vật' ở đây không theo nghĩa triết học, mà là cách nói mỉa mai, châm biếm sự cứng nhắc, chỉ nhìn vào hình thức, nguyên tắc sách vở của ông Xoa mà không thấy được lợi ích thực tế, hiệu quả kinh tế mà cách làm mới mang lại.

Câu hỏi yêu cầu xác định mâu thuẫn tư tưởng chính. Mâu thuẫn trung tâm là giữa tư duy quản lý tập trung, theo kế hoạch, dựa trên nguyên tắc cũ (đại diện bởi ông Xoa) với tư duy thực tế, linh hoạt, dựa trên hiệu quả sản xuất và lợi ích người lao động (đại diện bởi người dân, Cụ Bản, Bí thư Hướng, Thuyền trưởng Quân).

Câu hỏi yêu cầu phân tích tác dụng của thể loại. Hài kịch thế sự sử dụng tiếng cười, châm biếm để phê phán các hiện tượng xã hội, đặc biệt là sự trì trệ, bảo thủ. Điều này giúp tác giả nhẹ nhàng nhưng sâu cay phơi bày những bất cập trong tư duy quản lý thời kỳ tiền Đổi mới và ủng hộ sự thay đổi.

Câu hỏi yêu cầu phân tích nhân vật phụ. Bà Xoa yêu chồng nhưng cũng hiểu thực tế ở quê, biết chồng mình cứng nhắc và có phần lạc hậu. Bà cố gắng che giấu sự thật để tránh làm ông Xoa tức giận, thể hiện sự lo lắng, nhạy cảm và cố gắng dung hòa.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về bối cảnh lịch sử của tác phẩm. Tác phẩm ra đời trong giai đoạn chuyển mình của nền kinh tế Việt Nam, khi các mô hình quản lý cũ bộc lộ yếu kém và những thử nghiệm đổi mới bắt đầu xuất hiện, tiền đề cho công cuộc Đổi mới năm 1986.

Câu hỏi yêu cầu phân tích hành vi của nhân vật để suy ra đặc điểm xã hội. Sự giấu giếm cho thấy không khí e dè, ngại va chạm, sợ bị phê bình hoặc bị coi là 'đi chệch hướng' nếu nói ra sự thật về những sáng kiến 'vượt rào' của mình, phản ánh khoảng cách và sự thiếu tin tưởng lẫn nhau giữa cấp trên và cấp dưới/người dân trong một cơ chế quản lý cứng nhắc.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa của kết thúc đoạn trích. Cái kết mở, không giải quyết triệt để xung đột trong tư tưởng ông Xoa, nhấn mạnh sự khó khăn, dai dẳng của quá trình thay đổi tư duy, sự đối đầu giữa cái cũ và cái mới, và để lại suy ngẫm cho khán giả/độc giả về tương lai của sự thay đổi.

Câu hỏi yêu cầu so sánh và phân tích các xung đột khác nhau. Cả hai xung đột đều bắt nguồn từ việc người dân 'vượt rào' để nâng cao hiệu quả kinh tế. Tuy nhiên, xung đột với Quân gay gắt hơn, trực diện hơn và Quân có thái độ thách thức, mỉa mai rõ rệt hơn so với thái độ e dè ban đầu của Cụ Bản/Bí thư Hướng.

Câu hỏi yêu cầu xác định yếu tố kịch đóng vai trò quan trọng. Đối thoại là xương sống của kịch, và trong đoạn trích này, các cuộc đối thoại (giữa Xoa với vợ, Xoa với Cụ Bản/Bí thư Hướng, Xoa với Quân) trực tiếp bộc lộ suy nghĩ, quan điểm khác biệt, đẩy mâu thuẫn lên cao.

Câu hỏi yêu cầu tổng hợp và phân tích ý nghĩa của nhân vật. Ông Xoa là đại diện cho lối tư duy quan liêu, xa rời thực tế, bảo thủ, chỉ chăm chăm vào nguyên tắc và kế hoạch mà không nhìn thấy sự vận động, sáng tạo của cuộc sống và hiệu quả thực tế mà người dân tạo ra.

Câu hỏi yêu cầu áp dụng kiến thức về tác phẩm vào bối cảnh lịch sử. Ông Xoa đại diện cho những rào cản về mặt tư tưởng, là lực cản của lối mòn, sự trì trệ trước yêu cầu cấp bách của sự thay đổi, của công cuộc Đổi mới.

Câu hỏi yêu cầu phân tích hành động cụ thể của nhân vật. Hành động 'giả vờ' cho thấy ông Xoa không tiếp cận vấn đề một cách thẳng thắn, dân chủ mà mang tính điều tra, dò xét, thể hiện sự thiếu tin tưởng vào người dân và phong cách làm việc của người quản lý quan liêu.

Câu hỏi yêu cầu xác định sự đối lập giữa hai quan điểm. Lời giải thích của Quân dựa trên hiệu quả kinh tế thực tế (tươi hơn, giá cao hơn, thu nhập cao hơn), đối lập hoàn toàn với quan điểm của ông Xoa chỉ dựa trên nguyên tắc, quy định ('phải khiêng đến cho mậu dịch'), bất chấp hiệu quả.

Câu hỏi yêu cầu phân tích động cơ hành động của nhân vật. Việc che giấu không phải do phản đối 'khoán chui' (họ có thể hiểu hoặc ngầm ủng hộ), mà là vì lo sợ phản ứng của ông Xoa, người có tư tưởng cứng nhắc và dễ tức giận khi nghe điều đi ngược lại quan điểm của mình. Điều này làm nổi bật tính cách và ảnh hưởng của ông Xoa.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về phong cách tác giả gắn với tác phẩm cụ thể. Xuân Trình nổi tiếng với kịch thế sự, đặc biệt là những vở khai thác các vấn đề nóng bỏng của đời sống xã hội trong giai đoạn chuyển mình, sử dụng yếu tố hài và châm biếm.

Câu hỏi yêu cầu đánh giá đặc điểm ngôn ngữ. Ngôn ngữ kịch chủ yếu là đối thoại và chỉ dẫn sân khấu. Độc thoại có thể xuất hiện nhưng không phải là yếu tố chủ đạo, và bàng thoại (lời nói với khán giả mà nhân vật khác trên sân khấu không nghe thấy) không phải là đặc trưng nổi bật của đoạn trích này.

Câu hỏi yêu cầu vận dụng kiến thức về thể loại để phân tích nhân vật. Trong bi kịch, sự đối đầu với thực tế có thể dẫn đến sự sụp đổ, đau khổ tột cùng hoặc sự thức tỉnh bi thương của nhân vật. Trong hài kịch, sự bàng hoàng, tức giận của ông Xoa được nhìn dưới góc độ châm biếm, lố bịch hóa, không đẩy đến mức độ bi lụy hay sụp đổ hoàn toàn về mặt tâm lý.

Câu hỏi yêu cầu xác định lời thoại tiêu biểu cho mâu thuẫn. Lời thoại của ông Xoa tập trung vào 'nguyên tắc', 'mậu dịch', 'chủ trương', còn lời thoại của Quân tập trung vào 'cá tươi', 'giá hơn', 'thu nhập', thể hiện sự đối lập giữa nguyên tắc cứng nhắc và hiệu quả thực tế.

Câu hỏi yêu cầu phân tích văn phong. Văn phong kịch của Xuân Trình thường sắc sảo, giàu tính khẩu ngữ, có khả năng tạo ra những tình huống đối thoại gây cười nhưng ẩn chứa sự châm biếm sâu cay, phản ánh chân thực đời sống và tính cách nhân vật.

Câu hỏi yêu cầu phân tích hệ quả của cơ chế quản lý được thể hiện qua hành vi nhân vật. Sự e dè, giấu giếm là sản phẩm của một môi trường mà sự thật, sự sáng tạo bị kìm hãm bởi nguyên tắc cứng nhắc và nỗi sợ bị phê bình, cho thấy cơ chế cũ đã tạo ra sự thiếu tin tưởng và không khuyến khích sự thẳng thắn, đổi mới từ cấp dưới.

Câu hỏi yêu cầu khái quát ý nghĩa thông điệp từ tác phẩm. Tác phẩm cho thấy sự cần thiết phải thay đổi tư duy quản lý, lắng nghe thực tế và tôn trọng sự sáng tạo của người dân để phát triển, đồng thời cảnh báo về những rào cản do tư tưởng cũ gây ra.

Câu hỏi yêu cầu phân tích phản ứng nhân vật. Dù nghe tin năng suất cao (một kết quả tích cực), ông Xoa vẫn không vui mà chỉ nhấn mạnh 'phải đúng chủ trương', 'đúng nguyên tắc'. Điều này cho thấy ông đặt nguyên tắc lên trên hiệu quả thực tế, bộc lộ sự cứng nhắc và không linh hoạt.

Câu hỏi yêu cầu khái quát bài học/suy ngẫm từ tác phẩm. Tác phẩm cho thấy người cán bộ quản lý cần có tư duy cởi mở, linh hoạt, dám đối diện với thực tế, lắng nghe và tôn trọng sáng kiến từ cơ sở, thay vì chỉ bám vào sách vở, nguyên tắc cũ.

Câu hỏi yêu cầu xác định yếu tố nghệ thuật tạo hiệu quả hài hước/châm biếm. Sự đối lập giữa tư duy lạc hậu của ông Xoa và thực tế sinh động, hiệu quả của người dân, cùng với ngôn ngữ mỉa mai (như cách gọi 'ông duy vật') và các tình huống kịch (ông Xoa bàng hoàng) tạo nên tính hài hước và châm biếm.

Câu hỏi yêu cầu xác định đối tượng châm biếm của hài kịch. Hài kịch thế sự thường châm biếm những thói hư tật xấu, những bất cập trong xã hội. Trong tác phẩm này, tiếng cười chủ yếu hướng đến sự quan liêu, bảo thủ, lối mòn tư duy của một bộ phận cán bộ, những người cản trở sự phát triển và đổi mới.

Đoạn trích xoay quanh phản ứng của ông Đoàn Xoa trước hiện tượng 'khoán chui' ở nông thôn, thể hiện mâu thuẫn giữa tư tưởng quản lý kinh tế tập trung, bao cấp cũ kỹ và xu hướng sản xuất linh hoạt, hiệu quả hơn của người dân trong giai đoạn đổi mới.

Ông Đoàn Xoa là một cán bộ quản lý, có tư tưởng kiên định với mô hình hợp tác xã kiểu cũ, xem 'khoán chui' là hành động 'loạn', đi ngược lại nguyên tắc. Ông đại diện cho tư duy bảo thủ, trì trệ trước sự thay đổi.

Ông Xoa lặp đi lặp lại câu cảm thán "Loạn, loạn đến nơi rồi!" với thái độ bàng hoàng, tức giận, không thể tin vào tai mình, thể hiện sự phản kháng mạnh mẽ trước điều ông coi là đi chệch hướng.

Cụ Bản từng phải đi ăn xin, nay nhờ 'khoán chui' mà khấm khá lên, xây được nhà mới. Chi tiết này cho thấy hiệu quả kinh tế rõ rệt của việc 'khoán chui' đối với đời sống người dân, làm bật lên sự đối lập giữa thực tế này và thái độ phản đối của ông Xoa.

Xung đột không phải là về mâu thuẫn cá nhân mà là về quan điểm đối với phương thức sản xuất: ông Xoa khăng khăng giữ mô hình tập thể cũ, còn cụ Bản và Bí thư Hướng (dù ban đầu có thể chưa hoàn toàn công khai) lại thấy và chấp nhận hiệu quả của việc giao khoán cho hộ gia đình.

Người dân trả lời ông Xoa một cách cứng rắn, khẳng định 'vẫn vững như bàn thạch', 'cấy chung, gặt chung vui lắm', thậm chí còn phê bình ông 'khuyến khích chúng tôi làm sai'. Điều này cho thấy họ bề ngoài vẫn giữ 'kỷ luật' theo tư tưởng cũ, nhưng thực chất đang che giấu việc làm 'khoán chui' vì sợ bị cấm đoán.

Họ hiểu rõ tư tưởng kiên định, thậm chí bảo thủ của ông Xoa về mô hình hợp tác xã. Việc không nói thật ban đầu là để tránh xung đột trực tiếp, tránh làm ông Xoa bàng hoàng, tức giận, vì họ biết ông sẽ phản đối kịch liệt việc này.

Ông Xoa thấy bác thủy thủ bán cá trực tiếp cho người mua thay vì nộp cho mậu dịch thì cho rằng đó là 'bán chui', đi ngược chủ trương nhà nước. Điều này cho thấy ông chỉ chấp nhận mô hình kinh tế tập thể, bao cấp, không chấp nhận hoạt động kinh tế cá thể, tự do mua bán, dù nó mang lại hiệu quả.

Trong ngữ cảnh này, "duy vật" được dùng với hàm ý mỉa mai, châm biếm lối suy nghĩ cứng nhắc, chỉ nhìn vào bề nổi, vào quy định sách vở mà không thấy được thực tế cuộc sống đang thay đổi và nhu cầu chính đáng của người dân. Thuyền trưởng Quân dùng cách gọi này để phê phán sự lạc hậu của ông Xoa.

Kịch là thể loại văn học đặc trưng bởi xung đột và đối thoại. Đoạn trích này xây dựng nhiều lớp xung đột (giữa ông Xoa và cụ Bản/Bí thư Hướng, giữa ông Xoa và bác thủy thủ, giữa ông Xoa và thuyền trưởng Quân) thông qua các cuộc đối thoại, làm bộc lộ tính cách và quan điểm của nhân vật.

Tác giả cho thấy sự 'loạn' trong mắt ông Xoa thực ra là biểu hiện của sự vận động, đổi mới tất yếu từ thực tiễn đời sống. Thông điệp là cần nhìn nhận và chấp nhận những thay đổi tích cực, xuất phát từ nhu cầu và sáng kiến của người dân, thay vì bám giữ những mô hình cũ đã không còn phù hợp.

Câu nói thể hiện sự bàng hoàng tột độ, sự tức giận pha lẫn bất lực của ông Xoa khi chứng kiến điều mà ông cho là đi ngược lại lý tưởng, nguyên tắc mà ông đã kiên trì bảo vệ. Nó cho thấy sự khủng hoảng trong nhận thức của ông trước thực tế.

Tác phẩm ra đời trong bối cảnh Việt Nam bắt đầu công cuộc Đổi mới (sau 1986), khi cơ chế quản lý kinh tế cũ bộc lộ nhiều hạn chế và những mô hình sản xuất mới, hiệu quả hơn (như khoán) bắt đầu xuất hiện, gây ra sự va chạm về tư tưởng và cách làm.

Bí thư Hướng ban đầu tìm cách nói giảm, nói tránh, không đi thẳng vào vấn đề 'khoán chui' mà chỉ nói về sự 'sáng tạo' của người dân, thể hiện sự lúng túng, ngập ngừng giữa việc phải giữ nguyên tắc cũ và việc thừa nhận thực tế đang diễn ra.

Nghịch lý nằm ở chỗ hành động thực tế (khoán chui, làm riêng) trái ngược hoàn toàn với lời nói bề ngoài (vẫn theo tập thể, cấy chung). Điều này cho thấy sự mâu thuẫn giữa chủ trương/nguyên tắc và thực tiễn đời sống, đồng thời thể hiện sự 'lách luật' của người dân để tồn tại và phát triển.

Hành động đòi lập biên bản thể hiện sự cứng nhắc, máy móc, chỉ tuân thủ quy định một cách rập khuôn mà không nhìn vào hiệu quả thực tế hay hoàn cảnh cụ thể. Ông Xoa có xu hướng hành chính hóa, quan liêu trong giải quyết vấn đề.

Ông Xoa liên tục viện dẫn 'nguyên tắc', 'đường lối', 'chủ trương' của Đảng và Nhà nước để phản bác việc 'khoán chui' và bán cá trực tiếp. Điều này cho thấy ông bám chặt vào lý thuyết, vào văn bản chỉ đạo mà bỏ qua thực tiễn sinh động và nhu cầu của đời sống.

Nhan đề chính là câu cảm thán của ông Đoàn Xoa, thể hiện góc nhìn của nhân vật đại diện cho tư tưởng cũ về sự thay đổi. Nó báo hiệu sự 'loạn' trong tư tưởng, trong mô hình quản lý khi cái cũ và cái mới va chạm, đồng thời gợi mở vấn đề trung tâm của vở kịch: sự 'loạn' này là tiêu cực hay là dấu hiệu của sự phát triển, đổi mới?

Văn học thời kỳ đổi mới thường đi sâu vào phản ánh những vấn đề nóng hổi, phức tạp của đời sống xã hội, đặc biệt là sự va chạm giữa cái cũ và cái mới trong kinh tế, quản lý, tư tưởng. Đoạn trích này là một ví dụ điển hình.

Ông Xoa đánh giá hiệu quả dựa trên việc tuân thủ quy trình, nguyên tắc của mô hình tập thể. Ngược lại, những người ủng hộ 'khoán chui' đánh giá hiệu quả dựa trên kết quả thực tế: tăng năng suất, cải thiện đời sống (như cụ Bản xây nhà, bác thủy thủ có cá bán).

Ngôn ngữ gần gũi với lời ăn tiếng nói hằng ngày của người dân nông thôn giúp tái hiện chân thực cuộc sống, làm cho nhân vật trở nên sống động, gần gũi và làm nổi bật được không khí tranh luận, va chạm tư tưởng trong bối cảnh cụ thể.

Lời dặn này cho thấy tư tưởng tập thể, chống 'khoán chui' đã ăn sâu vào nhận thức của một bộ phận người dân, đến mức họ coi việc 'khoán chui' là 'sai', là đi ngược lại 'đường lối'. Nó phản ánh sự ảnh hưởng của công tác tuyên truyền và định hướng tư tưởng trong một thời gian dài.

Việc sắp xếp các lớp xung đột tăng dần mức độ và lặp lại cùng một vấn đề (sự va chạm giữa tư tưởng cũ và mới, giữa nguyên tắc và thực tiễn hiệu quả) giúp làm nổi bật tính phổ biến của hiện tượng 'loạn' (đổi mới) và sự bế tắc, bàng hoàng ngày càng tăng của nhân vật Đoàn Xoa.

Dù không trực tiếp phát biểu, qua việc khắc họa sự bế tắc của ông Xoa và thể hiện hiệu quả của 'khoán chui' (cụ Bản xây nhà), tác giả ngầm cho thấy sự ủng hộ đối với những thay đổi thực tế mang lại hiệu quả, đồng thời phê phán sự bảo thủ, máy móc.

Mặc dù ông nói là đi xem, nhưng thực chất ông mang theo tâm lý nghi ngờ, muốn kiểm tra, giám sát xem người dân có làm đúng 'nguyên tắc' hay không, có 'làm chui' hay không. Điều này phù hợp với tính cách và vai trò của ông.

Ngôn ngữ của ông Xoa thường lặp lại các từ ngữ liên quan đến 'nguyên tắc', 'đường lối', 'chủ trương', 'sai', 'đúng', thể hiện sự cứng nhắc, giáo điều, bám chặt vào lý thuyết và quy định.

Thuyền trưởng Quân thể hiện sự thực tế, linh hoạt, không cứng nhắc theo quy định. Ông nhìn vào hiệu quả và nhu cầu thực tế của người dân, không đồng tình với cách làm máy móc của ông Xoa, thậm chí còn dùng lời lẽ châm biếm ('ông duy vật').

Thời bao cấp chú trọng quản lý tập trung, theo kế hoạch, dựa trên nguyên tắc. Thời kỳ đổi mới cần tư duy linh hoạt, dựa vào thực tiễn, khuyến khích sáng tạo, nhìn vào hiệu quả kinh tế và đời sống người dân.

Câu nói "Loạn, loạn đến nơi rồi!" được lặp lại nhiều lần với thái độ bàng hoàng, tức giận, bất lực là biểu hiện rõ nhất cho thấy ông Xoa không thể chấp nhận và không biết làm gì trước thực tế đang đi ngược lại với những gì ông tin tưởng và bảo vệ.

Tác phẩm không chỉ kể một câu chuyện mà còn phản ánh một vấn đề lớn của xã hội Việt Nam thời kỳ đổi mới: sự va chạm giữa tư duy cũ và mới, sự cần thiết phải thay đổi để phát triển, và vai trò của người dân trong việc tạo ra những thay đổi đó.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về bối cảnh lịch sử, xã hội của tác phẩm, cụ thể là giai đoạn trước Đổi mới, khi nền kinh tế hợp tác xã còn chiếm ưu thế và bắt đầu xuất hiện những luồng tư tưởng, cách làm mới.

Câu hỏi yêu cầu phân tích đặc điểm tư tưởng của nhân vật chính. Đoàn Xoa là người đại diện cho tư duy cũ, bảo thủ, duy ý chí, bám chặt vào nguyên tắc làm ăn tập thể, không chấp nhận cái mới.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa biểu trưng của một chi tiết quan trọng. 'Khoán chui' không chỉ là hành vi lén lút mà còn biểu trưng cho sự phá vỡ rào cản cũ, sự tìm tòi, thích ứng của người dân trước thực tế sản xuất kém hiệu quả của mô hình tập thể, đánh dấu sự chuyển mình.

Câu hỏi yêu cầu phân tích tâm lý và quan điểm của nhân vật qua phản ứng cụ thể. Sự tức giận, bàng hoàng và câu nói 'Loạn, loạn đến nơi rồi!' cho thấy ông hoàn toàn không chấp nhận và coi những thay đổi đó là sự 'loạn' khỏi trật tự cũ mà ông tin tưởng.

Câu hỏi yêu cầu phân tích xung đột quan điểm giữa hai nhân vật dựa trên bối cảnh toàn vở kịch. Xung đột chính giữa Đoàn Xoa và Thuyền trưởng Quân là về cách nhìn nhận và giải quyết vấn đề kinh tế: một bên bám vào nguyên tắc, một bên đề cao hiệu quả thực tế và sự năng động của con người.

Câu hỏi yêu cầu phân tích tác dụng của một chi tiết cụ thể trong việc làm nổi bật chủ đề. Chi tiết này là bằng chứng sinh động cho thấy cách làm mới ('khoán chui') mang lại hiệu quả thực tế, cải thiện đời sống người dân, đối lập với sự trì trệ của cách làm cũ, từ đó khẳng định tính đúng đắn của sự thay đổi.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về đặc trưng thể loại kịch. Trong kịch, ngôn ngữ đối thoại giữa các nhân vật là phương tiện chủ yếu để bộc lộ tính cách, tư tưởng, và phát triển xung đột.

Câu hỏi yêu cầu phân tích thái độ của tác giả qua cách xây dựng nhân vật và tình huống. Tác giả không lên án 'khoán chui' mà ngược lại, cho thấy hiệu quả tích cực của nó qua nhân vật Cụ Bản, đồng thời khắc họa sự lạc hậu của tư tưởng Đoàn Xoa, ngụ ý ủng hộ sự năng động, tìm tòi cái mới của người dân.

Câu hỏi yêu cầu xác định xung đột chính. Xung đột lớn nhất là giữa tư tưởng cũ (Đoàn Xoa) đại diện cho mô hình hợp tác xã kém hiệu quả và tư tưởng mới (thể hiện qua hành động của người dân, quan điểm của Thuyền trưởng Quân) đại diện cho sự năng động, tìm tòi hiệu quả kinh tế.

Câu hỏi yêu cầu phân tích sắc thái biểu cảm trong lời thoại. Lời nói này vừa có vẻ 'vâng lời' bề ngoài, nhưng lại ẩn chứa sự mỉa mai, châm biếm trước cách hỏi dò của Đoàn Xoa và sự khác biệt trong cách nhìn nhận 'đúng' hay 'sai' giữa hai bên.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về yếu tố hình thức của kịch. Chỉ dẫn sân khấu cung cấp thông tin về bối cảnh, hành động, cử chỉ, giọng điệu, giúp người đọc/diễn viên hình dung và thể hiện đúng ý đồ của tác giả.

Câu hỏi yêu cầu phân tích nguyên nhân hành động của nhân vật dựa trên bối cảnh xã hội. Việc 'khoán chui' cho thấy họ e ngại sự phản đối từ những người có tư tưởng bảo thủ như Đoàn Xoa, hệ thống quản lý còn cứng nhắc, chưa chấp nhận những cách làm mới chưa có trong quy định.

Câu hỏi yêu cầu giải mã hàm ý trong lời thoại. Thuyền trưởng Quân gọi Đoàn Xoa là 'ông duy vật' một cách mỉa mai, không phải theo nghĩa triết học, mà để châm biếm lối suy nghĩ cứng nhắc, chỉ nhìn vào bề mặt, vào nguyên tắc mà không thấy được sự năng động, sáng tạo và nhu cầu thực tế của con người trong sản xuất.

Câu hỏi yêu cầu xác định mâu thuẫn xã hội được phản ánh. Tác phẩm tập trung vào mâu thuẫn giữa sự trì trệ của mô hình kinh tế cũ và nhu cầu phát triển, đòi hỏi đổi mới, năng động của thực tiễn đời sống, đặc biệt là trong sản xuất nông nghiệp.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa hành động/lời nói của nhân vật. Thái độ này không phải là sự thật lòng đồng ý với cách làm chung, mà là biểu hiện của sự che giấu, né tránh, thậm chí là 'diễn kịch' để đối phó với người lãnh đạo mà họ cho là bảo thủ, không hiểu thực tế.

Câu hỏi yêu cầu phân tích vai trò của nhân vật phụ. Bí thư Hướng, qua lời nói và thái độ (cười), dường như hiểu rõ hơn thực tế 'khoán chui' và không kiên quyết ngăn cản như Đoàn Xoa, thể hiện sự lưỡng lự hoặc ngầm chấp nhận sự thay đổi đang diễn ra, đóng vai trò như một người chứng kiến hoặc phần nào 'bật đèn xanh' cho thực tế mới.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa của một từ khóa quan trọng. Từ 'loạn' thể hiện cách nhìn tiêu cực của Đoàn Xoa đối với những biểu hiện mới, khác với quy chuẩn cũ. Đối với ông, đó là sự phá vỡ trật tự, hỗn loạn, mang sắc thái lo lắng, bất bình.

Câu hỏi yêu cầu phân tích yếu tố hài kịch. Hài hước trong đoạn trích thường đến từ sự đối lập giữa suy nghĩ, quan điểm của Đoàn Xoa với thực tế đang diễn ra và thái độ 'diễn kịch' của người dân khi đối phó với ông.

Câu hỏi yêu cầu phân tích hành động của nhân vật. Hành động này cho thấy sự nghi ngờ, thiếu tin tưởng của Đoàn Xoa đối với người dân, đồng thời thể hiện nỗ lực bám giữ quyền kiểm soát và duy trì trật tự cũ của ông.

Câu hỏi yêu cầu phân tích và suy luận về thông điệp của tác giả. Việc tác giả cho thấy 'khoán chui' mang lại hiệu quả tích cực (Cụ Bản xây nhà) và khắc họa sự lạc hậu của tư duy Đoàn Xoa ngụ ý rằng thực tiễn đời sống, sự năng động của người dân là yếu tố quan trọng, cần được tôn trọng và là cơ sở để điều chỉnh tư tưởng, chính sách.

Câu hỏi yêu cầu đặt tác phẩm vào bối cảnh lịch sử. Giai đoạn cuối những năm 70, đầu 80 là thời kỳ manh nha của những thay đổi trong tư duy kinh tế nông nghiệp, dẫn đến Chỉ thị 100 (khoán 100) và sau này là Nghị quyết 10 (khoán 10), đánh dấu sự chuyển đổi từ mô hình tập thể sang kinh tế hộ gia đình.

Câu hỏi yêu cầu xác định lời thoại thể hiện đặc điểm tính cách. Các lời thoại của Đoàn Xoa thường nhắc đến 'nguyên tắc', 'chủ trương', 'lề lối' và coi những biểu hiện mới là 'loạn', 'sai'. Lời nói thể hiện sự bám víu vào lý thuyết nhất là khi ông phê phán hành động 'khoán chui' dựa trên nguyên tắc đã cũ.

Câu hỏi yêu cầu đánh giá nghệ thuật (HOT). Đoạn trích thành công nhất ở việc xây dựng xung đột kịch và sử dụng ngôn ngữ đối thoại để làm nổi bật tính cách, tư tưởng nhân vật và đẩy kịch tính.

Câu hỏi yêu cầu nhập vai và phân tích tâm lý (HOT). Với tư tưởng bảo thủ và vị trí lãnh đạo, việc người dân tự ý làm khác với chủ trương chung, lại còn che giấu, sẽ khiến Đoàn Xoa cảm thấy bị thách thức, mất kiểm soát, và lo sợ trật tự cũ bị phá vỡ.

Câu hỏi yêu cầu rút ra bài học, liên hệ thực tiễn (HOT). Tác phẩm nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nhìn thẳng vào thực tế, tôn trọng sự năng động, sáng tạo của nhân dân, và linh hoạt điều chỉnh chính sách để phù hợp với sự phát triển.

Câu hỏi yêu cầu so sánh, phân tích (HOT). Đoàn Xoa nhìn nhận vấn đề từ góc độ nguyên tắc, quy định, coi sự khác biệt là sai trái. Thuyền trưởng Quân nhìn nhận từ góc độ hiệu quả thực tế, sự năng động của con người, coi đó là dấu hiệu tích cực cần được khuyến khích.