Đề Trắc nghiệm Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc – Cánh diều (Cánh Diều)

Bài 'Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc' được sáng tác sau trận đánh Cần Giuộc (cuối năm 1861), trong bối cảnh thực dân Pháp đang mở rộng xâm lược Nam Kỳ, và triều đình nhà Nguyễn thể hiện sự bất lực, nhu nhược. Bối cảnh này là động lực chính thúc đẩy Nguyễn Đình Chiểu viết bài văn tế để ca ngợi tinh thần chiến đấu của nhân dân.

Văn tế là thể loại văn học trung đại, thường được dùng trong nghi lễ tế, cúng người chết. Mục đích chính là bày tỏ lòng tiếc thương, ca ngợi công đức, phẩm hạnh của người đã khuất, và thường có yếu tố tưởng niệm, an ủi linh hồn.

Câu văn sử dụng phép đối (Súng giặc đất rền >< lòng dân trời tỏ) để tạo ra sự tương phản mạnh mẽ. 'Súng giặc' đối lập với 'lòng dân', 'đất rền' đối lập với 'trời tỏ'. Sự đối lập này làm nổi bật sức mạnh vật chất của kẻ thù và sức mạnh tinh thần, ý chí của nhân dân.

Các hình ảnh 'áo vải', 'ngọn tầm vông', 'lưỡi dao phay' là những vật dụng, trang phục quen thuộc, giản dị của người nông dân. Việc sử dụng chúng làm vũ khí chiến đấu làm nổi bật xuất thân bình dị, tinh thần tự nguyện, và lòng yêu nước cháy bỏng của những người nông dân, bất chấp thiếu thốn vũ khí.

Việc miêu tả chi tiết cuộc sống bình dị, quen thuộc với ruộng đồng, công việc chân lấm tay bùn của người nông dân trước khi thành nghĩa sĩ tạo nên sự tương phản mạnh mẽ với hành động chiến đấu anh dũng sau này. Sự tương phản này làm nổi bật sự chuyển biến phi thường, tinh thần tự giác, lòng căm thù giặc và yêu nước mãnh liệt đã biến những người nông dân bình thường thành anh hùng.

Bố cục văn tế truyền thống gồm Lung khởi (cảm khái chung), Thích thực (kể sự nghiệp, công đức), Ai vãn (than tiếc, bày tỏ nỗi đau), Kết (lời mời, lời gửi gắm). Phần Thích thực và Ai vãn là nơi tập trung bày tỏ lòng tiếc thương, kể lại công trạng và nỗi đau mất mát.

Câu văn này sử dụng phép đối và so sánh để nhấn mạnh sự nghiệp 'vỡ ruộng' mười năm (cuộc sống thường ngày) không mang lại danh tiếng bằng 'một trận nghĩa đánh Tây'. Điều này ca ngợi sự hi sinh vì nghĩa lớn, khẳng định giá trị cao cả của cái chết trên chiến trường vì độc lập, danh dự, vượt lên trên cuộc sống bình thường.

Bài văn tế vừa bày tỏ lòng tiếc thương sâu sắc, bi tráng cho sự hi sinh của nghĩa sĩ, vừa ca ngợi, tự hào về tinh thần anh dũng, bất khuất của họ. Giọng điệu vừa bi ai, xót xa (bi tráng) lại vừa hùng hồn, ngợi ca (hùng tráng). Sự kết hợp này tạo nên âm hưởng bi tráng đặc trưng.

Những câu văn này trực tiếp miêu tả sự xa lạ, không quen thuộc của người nông dân với các công việc, dụng cụ chiến tranh ('cung ngựa', 'trường nhung', 'khiên', 'súng', 'mác', 'đồng'). Họ chỉ quen thuộc với công việc đồng áng ('ruộng trâu', 'cuốc', 'cày', 'bừa', 'cấy'). Điều này nhấn mạnh xuất thân bình dị, không phải lính chuyên nghiệp của họ.

Trong bối cảnh đất nước bị xâm lược, nhiều sĩ phu còn do dự hoặc theo triều đình nhu nhược, Nguyễn Đình Chiểu là một trong những người đầu tiên và tiêu biểu nhất sử dụng ngòi bút của mình để trực tiếp tố cáo tội ác giặc, ca ngợi tinh thần chiến đấu của nhân dân, khích lệ lòng yêu nước. Các tác phẩm của ông như 'Chạy giặc', 'Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc', 'Văn tế Trương Định' là những áng văn chương mang đậm tinh thần chiến đấu, cổ vũ kháng chiến.

Đoạn này bày tỏ sự tiếc thương, xót xa cho số phận và sự hi sinh của nghĩa sĩ ('Ôi thôi thôi!', 'tủi phận bạc trôi theo dòng nước đổ'). Đồng thời, nó cũng ngợi ca tinh thần chiến đấu, trả thù cho đất nước ('đồn Lang Sa một khắc đặng trả hờn') và tấm lòng trung trinh, son sắt của họ ('tấm lòng son gửi lại bóng trăng rằm').

Vẻ đẹp bi tráng được tạo nên từ sự kết hợp của yếu tố 'bi' (bi ai, bi thương, xót xa cho số phận, sự hi sinh) và yếu tố 'tráng' (hùng tráng, lẫm liệt, anh dũng, cao cả). Những người nghĩa sĩ hi sinh trong hoàn cảnh khó khăn, thiếu thốn, số phận nghiệt ngã (bi), nhưng hành động chiến đấu của họ lại vô cùng anh dũng, tự nguyện, vì nghĩa lớn (tráng).

Đoạn văn sử dụng phép đối ('Đốt nhà dạy đạo' đối 'cắt cổ giết người', 'một ngọn lửa' đối 'một vũng máu') và ngôn ngữ giàu cảm xúc ('lành thay!', 'dữ lắm!') cùng với hình ảnh cụ thể, ghê rợn để trực tiếp tố cáo tội ác tàn bạo của quân xâm lược.

Bài văn tế là một tác phẩm văn học có giá trị hiện thực sâu sắc (phản ánh cuộc chiến), giá trị nhân đạo (ca ngợi con người), và giá trị sử thi (khắc họa hình tượng tập thể anh hùng, phản ánh sự kiện trọng đại). Tuy nhiên, nó không phải là tác phẩm mở đầu cho trào lưu văn học lãng mạn.

Bài văn tế được Nguyễn Đình Chiểu viết theo yêu cầu của Tuần phủ Gia Định lúc bấy giờ là Đỗ Quang, để làm lễ truy điệu, tế sống những nghĩa sĩ đã hi sinh trong trận Cần Giuộc cuối năm 1861.

Nguyễn Đình Chiểu đã sử dụng rất nhiều từ ngữ, hình ảnh bình dị, quen thuộc trong đời sống hàng ngày của người dân Nam Bộ ('cui cút làm ăn', 'quen đồng quen ruộng', 'ngọn tầm vông', 'lưỡi dao phay', 'chẳng thèm trốn ngược trốn xuôi', 'dốc ra tay bộ hổ'). Lối nói nôm na, giàu sức gợi cảm này giúp khắc họa chân thực, gần gũi hình ảnh người nông dân và hành động tự phát, quyết liệt của họ.

Đoạn văn thể hiện quan niệm truyền thống về lòng trung quân, ái quốc ('sống thờ vua, thác cũng thờ vua', 'một chữ ấm đủ đền công đó') và tinh thần chiến đấu bất khuất, ngay cả khi đã chết ('sống đánh giặc, thác cũng đánh giặc', 'linh hồn theo giúp cơ binh'). Tuy nhiên, trong bối cảnh này, lòng 'thờ vua' của Nguyễn Đình Chiểu chủ yếu mang ý nghĩa trung với nước, với dân, chứ không phải trung thành với triều đình bạc nhược. Nó thể hiện sự kết hợp giữa tinh thần Nho giáo truyền thống và lòng yêu nước nồng nàn.

Nguyễn Đình Chiểu xót thương nhất cho sự hi sinh của những người nông dân bình dị, lần đầu tiên cầm vũ khí đánh giặc, chưa kịp hưởng vinh quang chiến thắng, sự nghiệp còn dang dở. Họ hi sinh một cách bất ngờ, đột ngột ('chưa quen cung ngựa...', 'một trận nghĩa đánh Tây... mất tiếng vang như mõ'). Nỗi xót thương này thể hiện sự đồng cảm sâu sắc của tác giả với số phận bi tráng của những người anh hùng áo vải.

Các từ láy như 'cui cút' gợi tả cuộc sống vất vả, lam lũ của nông dân; 'lác đác' gợi tả sự thưa thớt, lẻ loi; 'ngơ ngáo' gợi tả sự bỡ ngỡ, chưa quen với chiến trận. Việc sử dụng từ láy góp phần tăng tính biểu cảm, hình ảnh, làm nổi bật đặc điểm, tâm trạng và hoàn cảnh của nghĩa sĩ.

Các cụm từ 'Nào đợi ai đòi ai bắt', 'chẳng thèm trốn ngược trốn xuôi' nhấn mạnh sự chủ động, tự nguyện. 'Xin ra sức đoạn kình', 'dốc ra tay bộ hổ' thể hiện quyết tâm cao độ, tinh thần chiến đấu mạnh mẽ, không sợ nguy hiểm. Điều này làm nổi bật tinh thần tự giác, lòng yêu nước và ý chí quyết chiến của những người nông dân khi Tổ quốc lâm nguy.

Trong văn học trung đại, anh hùng thường là vua, tướng, sĩ đại phu. Việc Nguyễn Đình Chiểu ca ngợi người nông dân - tầng lớp thấp nhất trong xã hội phong kiến - như những anh hùng thực sự đã phá vỡ quan niệm cũ, thể hiện cái nhìn tiến bộ, tôn vinh vai trò của nhân dân trong cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Đây là một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử văn học dân tộc.

Câu văn biền ngẫu với cấu trúc đối xứng, nhịp điệu cân đối tạo nên sự trang trọng, hùng hồn cho lời văn tế, phù hợp với tính chất nghi lễ và nội dung ca ngợi. Đồng thời, sự uyển chuyển của biền ngẫu kết hợp với ngôn ngữ bình dị giúp diễn tả cảm xúc một cách sâu sắc, tạo nên âm hưởng bi tráng đặc trưng.

Các chi tiết như 'ngọn tầm vông chi nài sắm cây', 'lưỡi dao phay', 'manh áo vải', 'bọn hè trước, lũ ó sau, trối kệ tàu thiếc tàu đồng súng nổ' (ý nói bất chấp vũ khí hiện đại của giặc, chỉ dùng vũ khí thô sơ) thể hiện rõ sự thiếu thốn vũ khí so với kẻ thù.

Đoạn kết này thể hiện sự xúc động tột cùng của người đọc/nghe ('nước mắt nhỏ hai hàng', 'đọc văn tế như trảy máu', 'nghe ai điếu trùng trùng'), khẳng định sự hi sinh cao cả của nghĩa sĩ đã làm lay động lòng người, khiến linh hồn họ được tôn vinh, bất tử ('nghĩa sĩ linh hồn trên chín tầng mây'). Nó nhấn mạnh ý nghĩa và sự lan tỏa của tấm gương nghĩa sĩ.

Nguyễn Đình Chiểu là một sĩ phu yêu nước, mù lòa và sống trong giai đoạn đất nước bị xâm lược. Hoàn cảnh mất mát, bất hạnh cá nhân (mù lòa) và nỗi đau của đất nước (mất nước) đã hun đúc nên tinh thần chiến đấu, lòng yêu nước, thương dân sâu sắc trong ông. 'Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc' là minh chứng rõ nhất cho sự gắn bó giữa cuộc đời, tư tưởng và sáng tác của ông, nơi ông dùng ngòi bút làm vũ khí chiến đấu, ca ngợi những người cùng cảnh ngộ, cùng chí hướng chống giặc.

Đây là những câu mở đầu phần Lung khởi, thể hiện sự cảm khái, suy ngẫm về bối cảnh lịch sử, địa lý ('sông Gianh đôi bờ đông tây' gợi về sự chia cắt, đối đầu) và hình ảnh bi tráng của cuộc khởi nghĩa ('nghĩa sĩ cờ trắng bay đầy nội cỏ' - cờ trắng thường là cờ tang, gợi sự hi sinh). Nó tạo không khí bi thương và trang trọng ngay từ đầu bài văn tế.

Tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Đình Chiểu không chỉ dừng lại ở việc đối xử tốt với mọi người mà còn nâng lên thành hành động cụ thể trong thời loạn: đứng về phía nhân dân, chống lại cái ác, cái phi nghĩa (giặc xâm lược và triều đình nhu nhược), ca ngợi những người vì nghĩa lớn mà quên mình. Trong bài văn tế, nhân nghĩa được thể hiện qua việc ca ngợi sự hi sinh của nghĩa sĩ để bảo vệ đất nước, bảo vệ cuộc sống bình yên cho dân.

Đoạn miêu tả hành động của nghĩa sĩ khi giặc đến và trong trận đánh thể hiện rõ nhất sự căm thù và quyết tâm. Các câu như 'Bữa thấy bòng bong che trắng lốp, muốn tới ăn gan; ngày xem ống khói chạy đen sì, muốn ra cắn cổ', 'Kẻ đâm ngang, người chém ngược, làm cho mã tà ma ní hồn kinh' thể hiện lòng căm phẫn và hành động chiến đấu quyết liệt.

Người anh hùng trong văn học trung đại trước đó (như Lục Vân Tiên) thường là những người thuộc tầng lớp trên (sĩ phu, quan lại, hiệp sĩ), có học thức, võ nghệ cao cường, hành động theo lý tưởng Nho giáo. Ngược lại, người anh hùng trong 'Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc' là những người nông dân bình dị, không được đào tạo bài bản, chiến đấu bằng tinh thần yêu nước tự phát và vũ khí thô sơ. Đây là sự chuyển dịch nhân vật trung tâm từ tầng lớp trên sang tầng lớp dưới trong xã hội.

Bài văn tế không chỉ là lời điếu cho những người đã khuất mà còn là lời ca ngợi, tôn vinh tinh thần yêu nước, ý chí quật cường của nhân dân, đặc biệt là người nông dân, trong cuộc chiến chống ngoại xâm. Nó khẳng định sức mạnh và vai trò to lớn của quần chúng nhân dân trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc, đồng thời bày tỏ niềm tin vào sự bất tử của những tấm gương hy sinh vì nghĩa lớn.

Nguyễn Đình Chiểu là ngọn cờ đầu của văn thơ yêu nước chống Pháp ở Nam Bộ giai đoạn đầu. Ông dùng văn chương làm vũ khí để cổ vũ tinh thần kháng chiến, ca ngợi nghĩa sĩ.

Bài văn tế được viết theo yêu cầu của Tuần phủ Gia Định sau trận đánh của nghĩa quân tại đồn Cần Giuộc vào đêm 14 rạng ngày 15 tháng 12 năm 1861, khi thực dân Pháp bắt đầu xâm lược Nam Kỳ.

Văn tế là thể văn khóc người chết với mục đích bày tỏ lòng thương tiếc và ca ngợi công đức. Bố cục truyền thống gồm Lung khởi, Thích thực, Ai vãn, Kết. Bài văn tế này tuân thủ bố cục đó và được đọc trong lễ truy điệu.

Phần Lung khởi là lời lẽ mở đầu, bày tỏ cảm xúc khái quát trước sự kiện hoặc cái chết. Hai câu mở đầu 'Hỡi ôi!...' thể hiện sự đau đớn, xót xa bao trùm và khái quát bối cảnh lịch sử bi tráng: tiếng súng giặc dữ dội đối lập với tấm lòng son sắt của dân.

Đoạn này khắc họa rõ nét chân dung người nông dân bình dị, lam lũ, gắn bó với đồng ruộng, hoàn toàn xa lạ với việc binh đao trước khi giặc đến.

Sự đối lập này nhấn mạnh sự chuyển biến đột ngột và mãnh liệt của người nông dân: từ cuộc sống lao động bình thường kéo dài nhiều năm sang hành động chiến đấu anh dũng chỉ trong một trận, cho thấy sự vùng dậy nhanh chóng và quyết liệt của họ khi Tổ quốc lâm nguy.

Các câu văn này cho thấy tinh thần tự nguyện, chủ động, không cần ai thúc giục hay ép buộc, họ tự giác đứng lên chiến đấu vì nghĩa lớn, thể hiện ý chí quyết tâm cao độ.

Việc sử dụng các động từ mạnh và hình ảnh quen thuộc này tạo nên sự chân thực, sống động cho cảnh chiến đấu, đồng thời khắc họa rõ nét sức mạnh, sự dũng mãnh và tinh thần chiến đấu mãnh liệt của những người nông dân tay ngang.

Sự đối lập này làm nổi bật sự chênh lệch về trang bị vũ khí giữa nghĩa quân và giặc, từ đó càng tôn vinh tinh thần dũng cảm, bất khuất và sự hy sinh cao cả của những người nghĩa sĩ dù phải chiến đấu với vũ khí thô sơ.

Các từ ngữ này là những hình ảnh, khái niệm đặc trưng của phương tiện và vũ khí chiến tranh hiện đại của thực dân Pháp lúc bấy giờ, thể hiện sự tiếp xúc và đối đầu trực tiếp của người dân Nam Bộ với kẻ thù mới.

Câu này sử dụng phép đối và điển cố, gợi nhắc đến ranh giới chia cắt đất nước thời Trịnh-Nguyễn, thể hiện nỗi đau mất nước, chia cắt non sông, mở rộng tầm vóc của cuộc kháng chiến từ địa phương lên tầm vóc dân tộc.

Đoạn này cho thấy sự bỡ ngỡ, ngạc nhiên ban đầu của người nông dân trước hình ảnh và âm thanh chiến tranh hiện đại của kẻ thù, làm nổi bật sự xa lạ của họ với chiến trận và từ đó tôn vinh tinh thần dũng cảm vượt qua sự bỡ ngỡ để chiến đấu.

Phần Ai vãn là phần than khóc, bày tỏ nỗi tiếc thương sâu sắc cho người đã khuất. Âm hưởng chủ đạo ở đây là bi thương, xót xa trước sự hy sinh của các nghĩa sĩ.

Câu này thể hiện rõ ràng quan niệm sống và chết của người nghĩa sĩ: thà chết vì nghĩa lớn để được tiếng thơm và linh hồn về với tổ tiên vinh quang, hơn là sống nhục nhã, chịu làm nô lệ cho giặc. Đây là sự lựa chọn cao cả, thể hiện tinh thần bất khuất.

'Da ngựa bọc thây' là điển cố Hán học, chỉ cái chết trên chiến trường, là chí nguyện của người tráng sĩ thời xưa. Việc Nguyễn Đình Chiểu sử dụng hình ảnh này cho thấy ông đã nâng tầm vóc, khí phách của người nông dân nghĩa sĩ sánh ngang với các anh hùng trong lịch sử.

Các bài văn tế truyền thống thường tập trung vào việc ca ngợi công danh, sự nghiệp của người có địa vị trong xã hội. 'Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc' lại ca ngợi sự hy sinh của những người nông dân bình thường, điều này là điểm mới mẻ, độc đáo, thể hiện sự trân trọng của Nguyễn Đình Chiểu với người dân.

Câu này đối lập không gian (chùa Tông Thạnh - đồn Lang Sa) và thời gian (năm canh - một khắc) để làm nổi bật sự ngắn ngủi nhưng oanh liệt của trận đánh. 'Tấm lòng son' và 'tủi phận bạc' thể hiện sự tiếc nuối, xót xa cho sự hy sinh khi chí nguyện chưa thành.

Việc sử dụng ngôn ngữ Nam Bộ (như 'tầm vông', 'dao phay', 'mác rợ', 'đoạn kình', 'bộ hổ', 'lò rèn', 'cối xay', 'vạc dầu', 'chữ địch khái', 'chữ đầu Tây'...) tạo nên sự gần gũi, chân thực, khắc họa rõ nét hình ảnh người dân Nam Bộ, đồng thời góp phần làm giàu ngôn ngữ văn học dân tộc.

Đây là phần Kết của bài văn tế, thường là lời mời gọi linh hồn người chết, khẳng định ý nghĩa sự hy sinh và bày tỏ sự tiếc thương, lưu luyến cuối cùng. Đoạn này thể hiện sự tiếc thương vô hạn và lời tiễn biệt đầy cảm động của tác giả.

Bài văn tế là bức tranh chân thực về cuộc sống và chiến đấu của người nông dân Nam Bộ khi giặc đến, phản ánh không khí lịch sử hào hùng nhưng bi tráng của thời kỳ kháng chiến tự phát.

Vẻ đẹp bi tráng thể hiện ở sự hy sinh anh dũng (tráng) của họ trong trận chiến không cân sức, nhưng cái chết đó lại gợi lên nỗi xót thương, tiếc nuối (bi) vì sự nghiệp dở dang và thân phận người nông dân. Đó là sự kết hợp giữa cái hùng tráng của người anh hùng và cái bi thương của số phận cá nhân/dân tộc.

Giá trị nhân đạo thể hiện ở việc tác giả dành sự đồng cảm, xót thương sâu sắc cho số phận, sự hy sinh của những người nông dân bình thường, vốn bị xem nhẹ trong xã hội phong kiến, nhưng lại là người đứng lên bảo vệ đất nước.

Việc miêu tả sự bỡ ngỡ ban đầu đối lập với hành động dũng cảm, hiệu quả sau đó càng làm nổi bật tinh thần yêu nước, sự giác ngộ nhanh chóng và sức mạnh tiềm ẩn của người nông dân khi bị dồn vào bước đường cùng. Họ chiến đấu không phải vì kỹ năng được đào tạo, mà vì lòng căm thù và ý chí bảo vệ quê hương.

Mặc dù không phải là một bản cáo trạng theo nghĩa chính thức, bài văn tế vẫn gián tiếp tố cáo tội ác của giặc qua việc miêu tả sự tàn phá, đau thương mà chúng gây ra ('súng giặc đất rền', 'tàu đồng', 'súng nổ', 'đồn Lang Sa', cảnh nhà cửa tan hoang, người dân phải bỏ xứ...) và qua việc ca ngợi sự hy sinh của nghĩa sĩ để chống lại chúng.

Các câu biền ngẫu dài, nhịp điệu nhanh, dồn dập, kết hợp với phép liệt kê các hành động và hình ảnh đời thường/chiến đấu, tái hiện không khí sôi sục, dồn dập, quyết liệt và đầy khí thế của trận đánh, làm nổi bật sự hăng hái, dũng mãnh của nghĩa quân.

Bài văn tế mang đậm yếu tố sử thi bởi nó ca ngợi cuộc chiến đấu và sự hy sinh của một tập thể anh hùng (người nông dân nghĩa sĩ) đại diện cho tinh thần dân tộc trong buổi đầu chống ngoại xâm. Tác phẩm phản ánh một sự kiện lịch sử trọng đại, khắc họa những con người bình thường trở thành anh hùng, thể hiện khí phách, lý tưởng vì nghĩa lớn.

Đây là cách nói ẩn dụ và đối độc đáo. 'Ngọn lửa Nghĩa Tình' chỉ tinh thần yêu nước, căm thù giặc, chiến đấu vì nghĩa lớn bùng cháy trong lòng nghĩa sĩ. 'Ngọn Thủy' (cờ Thủy sư) chỉ lá cờ của giặc. Câu thơ đối lập tinh thần và vật chất, khẳng định dù trang bị thô sơ, tinh thần yêu nước của nghĩa sĩ vẫn chiến thắng, lấn át cả vũ khí của kẻ thù.

Mặc dù bài văn tế tập trung ca ngợi nghĩa sĩ, nhưng qua việc miêu tả sự bỡ ngỡ, thiếu trang bị của họ, đối lập với sự yếu kém, bất lực của 'quân triều đình', tác giả đã gián tiếp thể hiện thái độ phê phán, bất mãn trước sự nhu nhược, không làm tròn trách nhiệm của triều đình trong việc chống giặc.

Bài văn vừa chân thực miêu tả cuộc sống lam lũ, cảnh chiến đấu khốc liệt, vũ khí thô sơ (hiện thực), vừa nâng tầm vóc, khí phách, lý tưởng của nghĩa sĩ lên tầm anh hùng sử thi, lãng mạn hóa sự hy sinh vì nghĩa lớn (lãng mạn bi tráng). Sự kết hợp này tạo nên sức lay động mạnh mẽ cho tác phẩm.

Nhận định này sai. 'Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc' là tác phẩm tiêu biểu của văn học Việt Nam *thế kỷ XIX*, thuộc giai đoạn văn học *trung đại* (chuyển giao sang cận đại), không phải văn học hiện đại. Nó là đỉnh cao của văn học yêu nước *thời kỳ chống Pháp buổi đầu*.

Câu hỏi yêu cầu phân tích vai trò của câu mở đầu. Tiếng than "Hỡi ôi!" là lời than tiếc quen thuộc trong văn tế, thể hiện nỗi đau xót, thương cảm sâu sắc trước sự hy sinh, đồng thời mở ra không khí bi tráng cho toàn bài.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về cấu trúc văn tế và khả năng áp dụng vào tác phẩm cụ thể. Phần Thích thực (hoặc Lai lịch) thường kể về quá khứ, công trạng của người chết. Trong bài này, nó tập trung miêu tả cuộc sống, thân phận của những người nông dân trước khi ra trận và quá trình họ tự nguyện tham gia chiến đấu.

Câu hỏi yêu cầu phân tích hiệu quả của ngôn ngữ nghệ thuật. Việc sử dụng ngôn ngữ bình dị, hình ảnh quen thuộc của đời sống nông dân giúp khắc họa chân thực xuất thân, cuộc sống và sự xa lạ của các nghĩa sĩ với việc binh đao, từ đó làm nổi bật sự chuyển biến và tinh thần tự nguyện, quả cảm của họ khi Tổ quốc lâm nguy.

Câu hỏi yêu cầu phân tích sự chuyển biến nhân vật. Từ những người chỉ biết làm ăn, khi giặc đến, họ thức tỉnh ý thức dân tộc, căm thù giặc và tự nguyện đứng lên chiến đấu, bất chấp thiếu thốn vũ khí và kinh nghiệm, thể hiện tinh thần yêu nước, sẵn sàng hy sinh.

Câu hỏi yêu cầu xác định chi tiết thể hiện sự thiếu thốn trang bị và tinh thần chiến đấu. Các chi tiết như "manh áo vải", "ngọn tầm vông", "lưỡi dao phay", "ngọn mác", "đoản giáo" đối lập với "tàu thiếc", "súng nổ" của giặc, làm nổi bật sự chênh lệch về vũ khí nhưng đồng thời tôn vinh lòng dũng cảm, ý chí chiến đấu của họ.

Câu hỏi yêu cầu giải thích ý nghĩa biểu tượng. Đây là những vật dụng, trang phục quen thuộc, giản dị của người nông dân, biểu tượng cho xuất thân bình dị, nghèo khó của các nghĩa sĩ. Việc họ dùng những thứ này chiến đấu làm nổi bật sự đối lập với vũ khí hiện đại của giặc và tôn vinh tinh thần yêu nước, sẵn sàng chiến đấu bằng bất cứ thứ gì có trong tay.

Câu hỏi yêu cầu phân tích cách miêu tả trận đánh và vẻ đẹp người lính. Đoạn miêu tả trận đánh hết sức dữ dội, quyết liệt, thể hiện tinh thần xả thân, anh dũng, bất chấp hiểm nguy của các nghĩa sĩ, làm nổi bật vẻ đẹp bi tráng của họ.

Câu hỏi yêu cầu phân tích hiệu quả của nghệ thuật đối lập. Đối lập làm nổi bật sự khác biệt, tương phản, từ đó nhấn mạnh sự chuyển biến phi thường của người nông dân, làm nổi bật tinh thần quả cảm, sự hy sinh cao cả của họ trong hoàn cảnh khó khăn.

Câu hỏi yêu cầu xác định dòng thơ thể hiện nỗi đau thương trước cái chết. Đoạn Ai vãn tập trung bày tỏ nỗi xót thương. Dòng "Ôi! Đồng bào ơi!" là tiếng kêu thống thiết, trực tiếp bộc lộ nỗi đau xót tột cùng, như tiếng khóc nức nở gọi tên những người đã khuất.

Câu hỏi yêu cầu phân tích vẻ đẹp bi tráng. Bi tráng là sự kết hợp giữa bi thương (cái chết, mất mát) và anh hùng (tinh thần chiến đấu, sự hy sinh cao cả). Đoạn miêu tả cái chết của nghĩa sĩ thể hiện sự hy sinh đau thương nhưng đồng thời ngợi ca tinh thần chiến đấu, ý chí bất khuất của họ.

Câu hỏi yêu cầu xác định chi tiết miêu tả nỗi đau của người thân. Các chi tiết như "tiếng khóc như ri", "ngọn đèn hiu hắt", "mảnh gương lạc lõng", "vợ khóc chồng con bồng cháu", "khóc mướn người ngoài" diễn tả cụ thể nỗi đau chia lìa, mất mát của gia đình các nghĩa sĩ.

Câu hỏi yêu cầu xác định nhận xét sai về giá trị hiện thực. Bài văn tế khắc họa chân thực cuộc sống nông dân, bối cảnh lịch sử, trận đánh, và đặc biệt là hình tượng người nông dân - nghĩa sĩ. Nó không tập trung ca ngợi sự lãnh đạo của triều đình mà ngược lại, gián tiếp thể hiện sự bế tắc của triều đình.

Câu hỏi yêu cầu phân tích yếu tố tạo nên giá trị 'tượng đài'. Giá trị này được tạo nên bởi việc lần đầu tiên trong văn học trung đại, người nông dân bình thường được đưa vào vị trí trung tâm, khắc họa một cách chân thực, cảm động và tôn vinh như những anh hùng, biểu tượng cho tinh thần yêu nước của nhân dân.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa của một câu văn cụ thể. Câu văn thể hiện sự quyết tâm chiến đấu đến cùng, ngay cả khi đã hy sinh, linh hồn vẫn nguyện theo giúp nước, trả thù cho dân tộc. Đây là biểu hiện của tinh thần bất tử, lòng căm thù giặc sâu sắc và ý chí kiên cường.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về cấu trúc văn tế và cách tác giả kết thúc bài. Phần Kết thường khẳng định lại ý nghĩa sự hy sinh, bày tỏ lời mời, lời tiễn biệt. Trong bài này, phần kết ca ngợi sự hy sinh cao cả, khẳng định tên tuổi, sự nghiệp của họ sẽ còn mãi với non sông đất nước.

Câu hỏi yêu cầu xác định đặc điểm phong cách sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu trong giai đoạn chống Pháp. Giai đoạn này, thơ văn ông chủ yếu thể hiện lòng yêu nước, tinh thần chống ngoại xâm, ca ngợi những người anh hùng và lên án kẻ thù, mang đậm tính chiến đấu.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa của việc lựa chọn thể loại. Văn tế là thể loại truyền thống dùng để tế người chết, có cấu trúc và giọng điệu đặc trưng (bi thương, ngợi ca). Sử dụng thể loại này giúp tác giả bày tỏ trực tiếp nỗi đau xót, thương tiếc, đồng thời trang trọng ngợi ca công đức, sự hy sinh của các nghĩa sĩ.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa của hình ảnh ẩn dụ. "Tấm lòng son" là hình ảnh ẩn dụ quen thuộc, chỉ tấm lòng trung trinh, sắt son, không thay đổi. Gửi lại "bóng trăng rằm" (biểu tượng của sự vĩnh hằng, trong sáng) khẳng định dù thân xác mất đi, tấm lòng yêu nước, trung hiếu của nghĩa sĩ vẫn còn mãi, bất tử với thời gian.

Câu hỏi yêu cầu phân tích quan niệm sống/chết qua câu văn. Câu văn sử dụng phép đối, khẳng định thà chết vẻ vang vì sự nghiệp chống giặc (địch khái) còn hơn sống nhục nhã, làm tay sai cho giặc (đầu Tây). Đây là quan niệm sống cao đẹp, đặt danh dự, khí tiết và lòng yêu nước lên trên sự sống còn của bản thân.

Câu hỏi yêu cầu xác định giọng điệu. Bài văn tế kết hợp giữa nỗi đau thương, tiếc nuối trước sự hy sinh (bi) và sự ngợi ca, tự hào về tinh thần chiến đấu, khí phách anh hùng của các nghĩa sĩ (tráng). Do đó, giọng điệu chủ đạo là bi tráng.

Câu hỏi yêu cầu phân tích hiệu quả của việc sử dụng động từ mạnh. Các động từ này đặc tả hành động chiến đấu dũng mãnh, quyết liệt, thể hiện sự chủ động, xả thân, tinh thần không sợ hy sinh của các nghĩa sĩ, làm nổi bật vẻ đẹp anh hùng của họ trong trận chiến.

Câu hỏi yêu cầu giải thích ý nghĩa của hình ảnh ước lệ. "Da ngựa bọc thây" là hình ảnh ước lệ chỉ cái chết của người tráng sĩ trên chiến trường, thể hiện sự hy sinh cao cả vì nghĩa lớn. Sử dụng hình ảnh này khẳng định cái chết của các nghĩa sĩ là cái chết vinh quang, ngang tầm với những bậc tráng sĩ, anh hùng trong lịch sử.

Câu hỏi kiểm tra khả năng xác định nội dung theo cấu trúc. Phần Thích thực sau khi miêu tả cuộc sống trước trận và quá trình biến đổi, chuyển sang miêu tả trực tiếp cảnh nghĩa sĩ xông vào đồn giặc, chiến đấu quyết liệt. Đây là đoạn tập trung nhất vào diễn biến trận đánh.

Câu hỏi yêu cầu đánh giá vị trí của tác giả. Trong bối cảnh đất nước bị xâm lược, Nguyễn Đình Chiểu là một trong những người tiên phong, dùng ngòi bút của mình để cổ vũ tinh thần chiến đấu, ca ngợi những người anh hùng chống giặc, trở thành "lá cờ đầu" của văn thơ yêu nước chống ngoại xâm.

Câu hỏi yêu cầu phân tích giá trị lịch sử. Tác phẩm ghi lại chân thực bối cảnh lịch sử, sự kiện cụ thể (trận đánh Cần Giuộc), khắc họa hình ảnh người nông dân Nam Bộ trong cuộc kháng chiến đầu tiên chống Pháp, phản ánh không khí thời đại. Do đó, nó là một tài liệu quý về lịch sử giai đoạn này.

Câu hỏi yêu cầu phân tích hiệu quả của phép lặp. Phép lặp, điệp ngữ tạo nhịp điệu mạnh mẽ, dồn dập, nhấn mạnh sự chủ động, tự nguyện, quyết tâm cao độ, tinh thần chiến đấu đến cùng của các nghĩa sĩ, làm tăng tính biểu cảm và hùng tráng cho câu văn.

Câu hỏi yêu cầu so sánh qua câu văn. Dòng "Chi nhọc quan quản đóng quân, giữ thành mới đặng; Há sợ dân liều đeo lính, đánh giặc chẳng cần." đối lập sự bị động, dựa dẫm của quan quân triều đình với sự chủ động, liều mình chiến đấu của người dân, làm nổi bật tinh thần tự giác của nghĩa sĩ.

Câu hỏi yêu cầu phân tích giá trị nhân đạo. Giá trị nhân đạo thể hiện ở sự xót thương sâu sắc của tác giả đối với số phận bi thảm của những người nông dân phải hy sinh vì nước, đồng thời trân trọng, ngợi ca những phẩm chất cao đẹp và sự hy sinh của họ, thể hiện lòng yêu thương con người.

Câu hỏi yêu cầu phân tích tác dụng của hình ảnh. Đây là những hình ảnh đặc tả sự khốc liệt, tàn bạo của chiến tranh, làm nổi bật bối cảnh bi thương nơi các nghĩa sĩ đã chiến đấu và hy sinh.

Câu hỏi tổng hợp, yêu cầu xác định những đặc điểm cốt lõi của hình tượng nghĩa sĩ. Họ là những người nông dân bình dị, chất phác, có lòng yêu nước sâu sắc, tinh thần tự giác chiến đấu cao độ, dũng cảm, xả thân, và có một cái chết bi tráng nhưng vinh quang.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về bối cảnh ra đời của tác phẩm. Bài văn tế được viết sau trận đánh Cần Giuộc năm 1861, khi nghĩa quân nông dân tấn công đồn giặc Pháp.

Câu hỏi kiểm tra kiến thức về thể loại văn tế. Văn tế là thể văn dùng khi tế, cúng người chết, thường có cấu trúc gồm Lung khởi (cảm khái), Thích thực (hồi tưởng), Ai vãn (than tiếc), Kết (kết thúc). Mục đích là tưởng nhớ, ngợi ca công đức người đã khuất.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa của cặp câu đề. Hai câu này sử dụng phép đối, hình ảnh vũ trụ lớn lao ('đất rền', 'trời tỏ') để đối lập sức mạnh vật chất của giặc ('súng giặc') với sức mạnh tinh thần của nhân dân ('lòng dân'), khẳng định ý chí quật cường và sự chính nghĩa.

Câu hỏi yêu cầu phân tích hình ảnh người nông dân trước khi trở thành nghĩa sĩ. Đoạn văn dùng các chi tiết như 'cui cút làm ăn', 'chưa quen cung ngựa, đâu tới trường nhung', 'chỉ biết ruộng trâu', 'không biết mùi thao lược' để làm nổi bật cuộc sống bình dị, lam lũ, xa lạ với chiến trận của họ.

Câu hỏi yêu cầu phân tích sự chuyển biến của nhân vật. Sự thay đổi nhanh chóng từ cuộc sống bình dị sang hành động chiến đấu quyết liệt ('đoạn kình' - cắt cá kình, 'bộ hổ' - bắt hổ, ý nói giết giặc Tây) cho thấy tinh thần yêu nước tự phát, sự căm thù giặc cao độ, và lòng dũng cảm phi thường.

Câu hỏi yêu cầu phân tích nghệ thuật trong đoạn tả cảnh chiến đấu. Đoạn này dùng nhiều động từ mạnh ('xông tới', 'kẻ đâm', 'người chém', 'đạp rào lướt tới'), liệt kê vũ khí thô sơ ('mao', 'mác', 'giáo', 'gươm', 'vồ'), và nhịp văn dồn dập để diễn tả khí thế chiến đấu ào ạt, không quản hiểm nguy.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa biểu tượng. 'Manh áo vải' chỉ trang phục giản dị của người nông dân, 'ngọn tầm vông' là vũ khí thô sơ, tự tạo. Hai hình ảnh này biểu tượng cho xuất thân nông dân, sự thiếu thốn vũ khí hiện đại nhưng vẫn anh dũng đứng lên chống giặc của nghĩa sĩ.

Câu hỏi yêu cầu phân tích tâm thế nhân vật khi đối diện cái chết. Cụm từ 'như là về nhà' diễn tả sự thanh thản, nhẹ nhàng, thậm chí coi cái chết trên chiến trường vì nước như một sự trở về, một lẽ tự nhiên, không sợ hãi, cho thấy sự hi sinh cao cả và ý chí quyết tử.

Câu hỏi yêu cầu đánh giá ý nghĩa của tác phẩm. 'Bi tráng' là sự kết hợp giữa bi thương (cái chết, sự mất mát) và hào hùng (tinh thần chiến đấu, sự hi sinh cao cả). Bài văn tế khắc họa chân thực cuộc đời, chiến công và sự hi sinh của người nông dân một cách đầy xúc động và trang trọng, nâng họ lên tầm những anh hùng dân tộc.

Câu hỏi yêu cầu phân tích cảm xúc. Đoạn Ai vãn (Than rằng... Ôi thôi!) là đoạn than khóc, bày tỏ lòng thương tiếc sâu sắc trước sự hi sinh của nghĩa sĩ, xót xa cho những dang dở của họ ở trần thế và khẳng định sự bất tử của linh hồn họ.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa hình ảnh. 'Đom đóm lập lòe' (ánh sáng yếu ớt, thô sơ) đối lập với 'tàu đồng súng nổ' (vũ khí hiện đại, sức mạnh vượt trội của địch). Sự đối lập này làm nổi bật sự chênh lệch về trang bị giữa nghĩa quân và giặc, qua đó càng tôn vinh tinh thần chiến đấu quả cảm của nghĩa sĩ dù yếu thế.

Câu hỏi yêu cầu nhận diện và phân tích biện pháp nghệ thuật. Cặp câu này sử dụng phép đối, kết hợp với các cụm từ phủ định ('nào đợi', 'chẳng thèm') và khẳng định mạnh mẽ ('xin ra sức', 'dốc ra tay') để làm nổi bật sự chủ động, tự nguyện và quyết tâm cao độ của nghĩa sĩ, không hề bị ép buộc hay sợ hãi.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa đoạn kết. Đoạn kết khẳng định sự bất tử của tinh thần nghĩa sĩ, cái chết của họ là cái chết vinh quang, được ghi nhớ muôn đời, linh hồn họ vẫn còn đó để chứng kiến và hưởng công lao kháng chiến.

Câu hỏi kiểm tra đặc điểm ngôn ngữ. Nguyễn Đình Chiểu sử dụng ngôn ngữ bình dị, chân chất, giàu sức gợi cảm, mang đậm sắc thái Nam Bộ, kết hợp nhuần nhuyễn ngôn ngữ bác học (biền ngẫu) và ngôn ngữ đời thường, dân dã.

Câu hỏi yêu cầu phân tích tư tưởng. Tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Đình Chiểu thể hiện qua việc ông khóc thương, ngợi ca những người dân thường đã vì nghĩa lớn mà hy sinh, xem cái chết của họ là biểu hiện cao nhất của đạo làm người trong hoàn cảnh đất nước lâm nguy.

Câu hỏi yêu cầu xác định đoạn văn thể hiện sự đối lập. Đoạn Thích thực, bắt đầu từ 'Nhớ linh xưa...' đến '...biết mùi thao lược gì đâu' (tả trước chiến tranh) và tiếp nối bằng 'Nào đợi ai đòi ai bắt...' đến '...dốc ra tay bộ hổ' (tả khi giặc đến) là đoạn rõ nhất thể hiện sự chuyển biến này.

Câu hỏi yêu cầu nhận diện chi tiết. Các chi tiết như 'manh áo vải', 'ngọn tầm vông', 'dao phay', 'mã tấu', 'giáo mác', 'vồ', 'búa', 'lưỡi câu', 'búa đánh', 'đom đóm lập lòe' (so với 'tàu đồng súng nổ') đều cho thấy sự thô sơ, tự tạo của vũ khí.

Câu hỏi yêu cầu liên kết ý nghĩa với chi tiết trong bài. Đoạn kết và cuối đoạn Ai vãn thể hiện sự bất tử: 'linh hồn theo giúp cơ binh', 'muôn kiếp nguyện được trả thù kia', 'tên đồn Bến Nghé', 'tiếng vang như mõ', 'hưởng công nơi chín suối'.

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa văn học sử. Trước đây, văn học trung đại thường chỉ viết về vua, chúa, anh hùng, sĩ phu. Nguyễn Đình Chiểu đã đưa người nông dân - tầng lớp bình dân - vào vị trí trung tâm, khắc họa họ với tất cả vẻ đẹp anh hùng, bi tráng, khẳng định vai trò to lớn của họ trong cuộc kháng chiến, làm phong phú thêm đối tượng phản ánh của văn học.

Câu hỏi kiểm tra cảm hứng chủ đạo. Bài văn tế tràn đầy cảm xúc bi tráng: vừa xót thương, đau đớn trước sự hy sinh, vừa tự hào, ngợi ca tinh thần chiến đấu và phẩm chất anh hùng của các nghĩa sĩ nông dân.

Câu hỏi yêu cầu phân tích niềm tin được thể hiện qua câu văn. Câu này thể hiện niềm tin mãnh liệt vào sự bất tử của tinh thần yêu nước, rằng ngay cả khi chết đi, linh hồn người anh hùng vẫn tiếp tục chiến đấu, phù trợ cho sự nghiệp kháng chiến, thể hiện ý chí quyết tâm trả thù giặc đến cùng.

Câu hỏi yêu cầu nhận diện từ ngữ thể hiện thái độ. Các từ 'tàu đồng', 'súng nổ' (vũ khí hiện đại nhưng là của kẻ xâm lược), 'đốt nhà dạy đạo', 'bó tay chịu trói' (hành động tàn ác và sự hèn nhát của quân triều đình đối lập với nghĩa sĩ), 'thằng Tây', 'man di' (cách gọi thể hiện sự khinh miệt, coi thường) đều thể hiện thái độ này.

Câu hỏi yêu cầu xác định giá trị hiện thực. Giá trị hiện thực của bài văn tế thể hiện ở việc khắc họa chân thực cuộc sống lam lũ của người nông dân trước chiến tranh, miêu tả cụ thể cảnh chiến đấu với vũ khí thô sơ, và tái hiện không khí lịch sử bi tráng của thời kỳ đầu kháng chiến chống Pháp.

Câu hỏi yêu cầu xác định phẩm chất. Các cụm từ 'xin ra sức', 'dốc ra tay' kết hợp với 'nào đợi', 'chẳng thèm' nhấn mạnh sự chủ động, tự nguyện, không bị ép buộc, thể hiện tinh thần tự giác đứng lên chiến đấu vì nước.

Câu hỏi yêu cầu đánh giá đóng góp của tác giả. Nguyễn Đình Chiểu là 'lá cờ đầu' của văn học yêu nước chống Pháp, đưa hình tượng người nông dân vào vị trí trung tâm, sử dụng ngôn ngữ giàu sức biểu cảm, đậm đà bản sắc dân tộc, thể hiện tư tưởng nhân nghĩa và lòng yêu nước sâu sắc.

Câu hỏi yêu cầu phân tích hiệu quả của phép đối. Cặp câu này đối lập giữa 'thác mà đặng câu địch khái' (chết vẻ vang vì chống giặc) và 'còn mà chịu chữ đầu Tây' (sống nhục nhã khi đầu hàng), giữa 'về theo tổ phụ vinh' (linh hồn được vinh danh) và 'ở với man di rất khổ' (sống cùng giặc là nỗi khổ nhục). Phép đối làm nổi bật sự lựa chọn dứt khoát, khẳng định lẽ sống cao đẹp 'thà chết vinh còn hơn sống nhục'.

Câu hỏi yêu cầu suy luận về 'dang dở'. 'Dang dở' ở đây là những công việc, bổn phận của người nông dân trong cuộc sống thường ngày mà họ chưa kịp hoàn thành vì đã hy sinh: chưa trả hiếu cha mẹ, chưa chăm sóc vợ con, chưa vun vén việc nhà, chưa hưởng trọn cuộc sống bình yên, chưa thấy đất nước hoàn toàn độc lập...

Câu hỏi yêu cầu phân tích ý nghĩa hình ảnh. 'Tấm lòng son' chỉ lòng trung hiếu, thủy chung, yêu nước. 'Bóng trăng rằm' là hình ảnh ước lệ chỉ sự trong sáng, vĩnh cửu. Câu này diễn tả sự hy sinh của nghĩa sĩ tại Chùa Tông Thạch, nơi họ đã gửi gắm tấm lòng trung trinh, bất diệt của mình cho đất nước, cho hậu thế.

Câu hỏi yêu cầu đánh giá đóng góp. Tác phẩm là đỉnh cao của văn học yêu nước thời kỳ này, mở đầu cho dòng văn học hiện thực về người nông dân, khẳng định sức mạnh và vai trò của họ trong lịch sử, đồng thời làm phong phú thêm ngôn ngữ và thể loại văn học dân tộc.

Câu hỏi yêu cầu tổng hợp và phân tích yếu tố tạo nên sức mạnh. Sức mạnh của họ không đến từ vũ khí hay huấn luyện, mà từ lòng yêu nước, căm thù giặc sâu sắc, tinh thần tự nguyện, dũng cảm, và ý chí quyết tâm bảo vệ từng tấc đất quê hương.

Đoạn mở đầu "Hỡi ôi!" cùng câu đối khái quát là phần Lung khởi trong bố cục văn tế truyền thống, có chức năng khơi gợi cảm xúc, bày tỏ sự xót thương và khái quát bối cảnh, tâm trạng chung trước sự kiện.

"Buồm dong chiếc thuyền nan" và "chỉ biết ruộng đồng" là những hình ảnh quen thuộc, đặc trưng cho cuộc sống lao động bình dị, gắn bó với sông nước và nông nghiệp của người dân Nam Bộ, nhấn mạnh nguồn gốc thuần phác, xa lạ với việc binh đao của các nghĩa sĩ.

Câu văn sử dụng phép đối và ngôn ngữ mạnh mẽ, dứt khoát ("Nào đợi ai đòi ai bắt", "chẳng thèm trốn ngược trốn xuôi", "xin ra sức", "dốc ra tay") để làm nổi bật tinh thần tự nguyện, chủ động, quyết tâm chiến đấu đến cùng của người nghĩa sĩ, không cần ai thúc ép.

Các hành động "Đốt xong nhà dạy đạo kia", "tới đồn Dinh nọ", "vẹt ngọn cờ chiêu an nọ, cắm ngọn cờ kháng chiến này" cho thấy mục tiêu trực tiếp của nghĩa sĩ là tấn công vào các cơ sở của địch (nhà thờ, đồn bốt) và phủ nhận sự cai trị của chúng (vẹt cờ chiêu an), khẳng định ý chí chống giặc giành lại đất đai.

Việc liệt kê các vũ khí thô sơ, quen thuộc với đời sống nông dân (tầm vông, dao phay, mác) làm nổi bật xuất thân của người nghĩa sĩ, đồng thời cho thấy sự chênh lệch về trang bị giữa ta và địch, từ đó làm tăng tính bi tráng và ngợi ca tinh thần dũng cảm phi thường của họ.

Câu văn sử dụng phép đối song hành ("gióng trống kì trống giục" đối với "đạp rào lướt tới", "thằng Tây bắn đạn nhỏ đạn to" đối với "xô cửa xông vào") kết hợp với các cụm từ nhấn mạnh sự coi thường nguy hiểm ("coi giặc cũng như không", "liều mình như chẳng có") để làm nổi bật sự dũng cảm, liều lĩnh và tinh thần quên mình của nghĩa sĩ.

Theo bố cục văn tế truyền thống, phần Ai vãn là phần quan trọng nhất, tập trung vào việc bày tỏ nỗi xót thương, tiếc nuối, đau đớn trước sự ra đi của người chết. Đoạn này thường giàu cảm xúc và mang tính trữ tình sâu sắc.

Câu văn sử dụng phép đối ("sông Cần Giuộc" đối với "chợ Trường Bình", "cỏ cây mấy dặm sầu" đối với "già trẻ hai hàng lụy") kết hợp với nhân hóa ("cỏ cây sầu") và hình ảnh gợi tả sự đau thương lan tỏa ("mấy dặm sầu", "hai hàng lụy") để diễn tả không khí tang thương, sự tiếc nuối, đau xót không chỉ của con người mà cả thiên nhiên, cảnh vật trước sự hy sinh của nghĩa sĩ.

Vẻ đẹp bi tráng là sự kết hợp giữa cái bi (đau thương, mất mát, số phận) và cái tráng (hào hùng, lẫm liệt, cao cả). Trong bài văn tế, điều này thể hiện rõ ở sự hy sinh anh dũng (tráng) của những người nông dân bình dị (bi), chiến đấu với vũ khí thô sơ nhưng tinh thần quả cảm đến quên mình, cuối cùng ngã xuống nhưng được ngợi ca, tôn vinh như những anh hùng.

Trước Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, văn học trung đại thường tập trung khắc họa hình tượng vua, tướng, anh hùng xuất thân từ tầng lớp trên. Việc Nguyễn Đình Chiểu đưa hình tượng người nông dân cầm vũ khí chống giặc lên vị trí trung tâm, ngợi ca họ như những anh hùng, thể hiện giá trị nhân đạo sâu sắc và tính hiện thực mới mẻ của tác phẩm, phản ánh sự trân trọng đối với những người dân bình thường đã làm nên lịch sử.

Nguyễn Đình Chiểu sử dụng lối văn biền ngẫu trang trọng của thể văn tế, kết hợp nhuần nhuyễn với ngôn ngữ bình dị, chân thực, giàu hình ảnh, mang đậm sắc thái địa phương Nam Bộ, cùng với việc sử dụng hiệu quả các từ Hán Việt để tăng tính trang trọng và biểu cảm.

Câu thơ cuối cùng đúc kết nỗi đau xót, tiếc thương tột cùng của tác giả và nhân dân dành cho sự hy sinh của nghĩa sĩ. Hình ảnh "nước mắt anh hùng" và "lệ chan chiếu thấm ruột gan" diễn tả nỗi đau không thể nguôi ngoai, sự day dứt khôn cùng trước sự mất mát lớn lao. Đây là giọt nước mắt của lòng yêu nước, thương dân, trân trọng sự hy sinh cao cả.

Phần Thích thực (hồi tưởng công đức) là phần kể lại chi tiết cuộc đời và sự nghiệp của người chết. Trong bài này, phần Thích thực chia làm hai đoạn lớn: đoạn tả cuộc sống trước khi giặc đến và đoạn tả khi giặc đến, sự vùng dậy chiến đấu. Đoạn thứ hai của phần Thích thực chính là nơi khắc họa rõ nhất sự chuyển biến từ người nông dân sang người nghĩa sĩ.

Bài văn tế tập trung ca ngợi sự tự nguyện, chủ động, dũng cảm, liều mình của nghĩa sĩ, chiến đấu không cần chờ lệnh ("Nào đợi ai đòi ai bắt"), đối lập với thái độ bàng quan, thiếu quyết tâm, thậm chí nhu nhược của một bộ phận quan quân triều đình lúc bấy giờ (Nguyễn Đình Chiểu không nói thẳng, nhưng sự đối lập này ngầm được gợi lên qua việc nhấn mạnh sự khác biệt giữa nghĩa sĩ và "quan quản").

Tính sử thi thể hiện ở việc tác phẩm phản ánh những sự kiện trọng đại của dân tộc (kháng chiến chống Pháp), khắc họa hình tượng những người anh hùng đại diện cho cộng đồng (người nông dân yêu nước), và mang âm hưởng ngợi ca, tự hào về phẩm chất, hành động của họ, vượt lên trên số phận cá nhân để mang ý nghĩa lịch sử.

Việc sử dụng ngôn ngữ Nam Bộ không chỉ làm cho bài văn chân thực, gần gũi với đối tượng được ca ngợi (người nông dân), mà còn thể hiện sự trân trọng của tác giả đối với cuộc sống và con người nơi đây. Nó góp phần tạo nên một giọng điệu riêng, độc đáo, vừa trang trọng, bi tráng vừa thân thương, xúc động.

Phần Kết của văn tế truyền thống là lời tiễn biệt, khẳng định ý nghĩa sự hy sinh và gửi gắm tâm nguyện. Đoạn kết trong bài này nhấn mạnh sự bất tử của linh hồn nghĩa sĩ, sự tiếc thương vô hạn và lời hứa tiếp nối sự nghiệp, thể hiện niềm tin vào sự trường tồn của tinh thần yêu nước.

Bài văn tế là một tác phẩm xuất sắc, lần đầu tiên xây dựng thành công hình tượng người nông dân anh hùng trong văn học, thể hiện sâu sắc tinh thần yêu nước, ý chí chống giặc của nhân dân, đồng thời đạt đến đỉnh cao về nghệ thuật văn tế, góp phần làm phong phú ngôn ngữ văn học dân tộc.

Tác phẩm được viết theo yêu cầu của Tuần phủ Gia Định là Đỗ Quang, để truy điệu những nghĩa sĩ nông dân đã anh dũng hy sinh trong trận tập kích đồn Pháp ở Cần Giuộc vào đêm 14 tháng 12 năm 1861.

Cấu trúc lặp lại này (điệp cấu trúc) kết hợp với phép đối nhấn mạnh tinh thần chiến đấu, lòng trung quân ái quốc bền bỉ, bất diệt của nghĩa sĩ, ngay cả khi đã hy sinh, họ vẫn nguyện tiếp tục chiến đấu, bảo vệ quê hương và giữ trọn lòng trung thành.

Câu "Mười năm công vỡ ruộng, chưa ắt còn danh nổi như phao; một trận nghĩa đánh Tây, tuy là mất tiếng vang như mõ" đối lập thời gian dài lao động nông nghiệp bình thường (mười năm) với thời gian ngắn ngủi tham gia chiến đấu (một trận), đối lập sự vô danh trong cuộc sống cũ với sự hy sinh vang danh trong cuộc chiến. Câu này làm nổi bật sự chuyển biến đột ngột và ý nghĩa cao cả của hành động "đánh Tây".

Thuật ngữ "nghĩa sĩ" (người có nghĩa khí, làm việc nghĩa) thường được dùng để chỉ những người trí thức, quan lại có hành động cao cả vì nước. Việc Nguyễn Đình Chiểu dùng từ này cho những người nông dân bình thường đã nâng tầm họ lên vị thế của những anh hùng, khẳng định hành động của họ là việc làm chính nghĩa, cao cả, xuất phát từ lòng yêu nước và nghĩa khí.

Tác phẩm tập trung khắc họa một cách chân thực, xúc động và hào hùng về cuộc đời, sự vùng dậy, chiến đấu và hy sinh của những người nông dân bình dị đã trở thành nghĩa sĩ chống giặc. Tác giả đã nâng họ lên tầm vóc của những anh hùng dân tộc, tạo nên một hình tượng bất tử trong lòng người đọc, xứng đáng là "tượng đài" về người nông dân - nghĩa sĩ.

"Tan bọt nước" là một hình ảnh gợi tả sự biến mất nhanh chóng, mong manh, phù du. Sử dụng trong bối cảnh hy sinh của nghĩa sĩ, nó gợi lên sự đột ngột, cái chết thương tâm, sự tan biến của sinh mạng sau cuộc chiến đấu khốc liệt, làm tăng thêm nỗi xót xa, bi thương.

Thể văn tế là thể văn biền ngẫu, thường được đọc khi tế, cúng người chết, có cấu trúc theo các phần cố định (Lung khởi, Thích thực, Ai vãn, Kết) và giọng điệu trang trọng, bi thiết, bày tỏ sự tiếc thương và ngợi ca công đức người đã khuất. Bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc tuân thủ cấu trúc này và thể hiện rõ giọng điệu đặc trưng.

Trong ngữ cảnh "lòng dân chờ đợi ai", từ "ai" không chỉ là một từ nghi vấn mà còn gợi lên sự trông chờ, hy vọng vào một lực lượng nào đó (triều đình, quân đội chính quy?) sẽ đứng ra chống giặc. Việc sử dụng từ "ai" như vậy làm nổi bật sự cô đơn, bơ vơ của người dân trước tình hình đất nước nguy nan và sự bàng quan của lực lượng đáng lẽ phải gánh vác trách nhiệm.